Zanim poddano standaryzacji łacinę klasyczną, istniała łacina archaiczna. Prosta ludność Rzymu i prowincji mówiła inaczej niż elity. Po roku 200 n.e. łacina zaczęła się zmieniać i różnicować regionalnie, a kilkaset lat później rozpadła się na języki romańskie. Co wiemy o łacinach nieklasycznych?

Dlaczego Grecy zapisują van Gogha "ban Gkogk"? Dlaczego w językach używających alfabetu łacińskiego G może oznaczać tak wiele różnych głosek? W jaki sposób łaciński "angelus" stał się polskim "aniołem"? Dlaczego 200 lat temu mówiono "jenerał", 100 lat temu "gienerał", a dziś "generał"?

Jeśli chcemy wypowiedzieć łacińską maksymę, np. "Amicus Plato, sed magis amica veritas", skąd mamy wiedzieć, która sylaba ma być akcentowana? Dlaczego w "amicus" jest to druga od końca, a w "veritas" trzecia? Jak wyczuć rytm poezji łacińskiej? Dlaczego Rzymianie często nie wymawiali "m" lub "n"?

W łacinie litery I, V mogły oznaczać samogłoski [i, u] lub półsamogłoski [j, w]. Ich późniejszy rozwój skomplikował pisownię, także w języku polskim. Do XIX w. "jajko" zapisywano "iayko". Ktoś, kto urodził się w 1900 r. jako Maryan, od 1918 r. musiał się podpisywać Marjan, a od 1936 r. Marian.

Alfabet łaciński odpowiada greckiemu bardzo dokładnie (w 95%), choć zmiany kształtu liter lub ich wartości fonetycznej częściowo maskują to pokrewieństwo. Zob. rozwój litery H, która w łacinie pozostała spółgłoską, a w grece zaczęła oznaczać samogłoskę. Skąd wzięły się połączenia typu ph, th, ch?

Alfabet łaciński inspirowany był etruskim, etruski greckim, a grecki fenickim. Gdyby nie dziwny pomysł Etrusków, Rzymianie nie używaliby trzech różnych liter dla głoski /k/. Dlaczego nazwy C, K, Q nawet dziś w języku polskim brzmią "ce, ka, ku"?

Łacina mówiona przekształciła się w języki romańskie, natomiast literacka przetrwała jako język nauki i kościoła zachodniego. Każdy naród wymawiał ją po swojemu. Czy istnieje łacina najbardziej podobna do oryginału? Co właściwie (i skąd) wiemy o tym, jaka była wymowa w czasach Cycerona i Cezara?