Recenzja wydanej po polsku książki biograficznej Benjamína Labatuta, której głównym bohaterem jest John von Neumann, jeden z "ojców bomby wodorowej", ale także autor klasycznej architektury wewnętrznej komputera. Jak wielu geniuszy, był to szalony ekscentryk o zawiłym życiu prywatnym.

Semaglutyd (Ozempic) zrobił wielką karierę jako lek stosowany w walce z otyłością i cukrzycą typu II. Ostatnio jednak pojawiły się leki nowej generacji o podobnym działaniu, skuteczniej regulujące metabolizm glukozy. W ich opracowaniu odegrały rolę badania nad jadem jaszczurki, helodermy.

Nietypowa biografia wyjątkowego człowieka, matematyka, który został fizykiem noblistą (nagrodzonym głównie za trzystronicowy artykuł sprzed 55 lat). Opowiada o jego osiągnięciach, ale także o życiu prywatnym i o kontrowersyjnych pomysłach (każdy geniusz jest trochę ekscentrykiem, zwłaszcza w UK).

Zastosowania AI w medycynie są różnorodne: oprócz diagnostyki obejmują odciążanie lekarza i oszczędzanie jego czasu przy prowadzeniu dokumentacji, profilaktykę i prognozowanie (przewidywanie ryzyka wystąpienia choroby) itp. AI jest też źródłem potencjalnych zagrożeń (skłonność do "halucynacji").

Być może słyszeliście o kuru, prionowej chorobie mózgu, która szerzyła się wśród plemion nowogwinejskich uprawiających rytualny kan*b*lizm. W krajach Zachodu podobny mechanizm, wskutek kan*b*lizmu wymuszanego u bydła domowego, dał początek "chorobie wściekłych krów". Jak zapobiegać takim epidemiom?

Zanim ludy słowiańskie uległy chrystianizacji, wierzyły, że o tej porze roku, czyli na "dziady jesienne", otwierają się wrota zaświatów i łatwo spotkać duchy, także nieprzyjazne i groźne, jak biesy i czarty. Jak stare są nazwy demonicznych istot ze słowiańskiej mitologii i co pierwotnie znaczyły?

Hel to najmniej aktywny pierwiastek, a jednak pierwsza złożona molekuła, jaka powstała po Wielkim Wybuchu, była jego związkiem. Najpospolitszy po wodorze pierwiastek we Wszechświecie, ale rzadki i dość trudno dostępny na Ziemi. Obojętny chemicznie, ale bezcenny w zastosowaniach.

Żeby nawigować, trzeba wyznaczać dokładnie nie tylko szerokość geograficzną, ale i długość, co ze względu na ruch obrotowy Ziemi i brak stałych punktów odniesienia okazało się trudne i wymagało m.in. precyzyjnych pomiarów czasu (z dokładnością nie mniejszą niż sekunda na dobę). Jak sobie poradzono?

Słowa oznaczające "wesz" są zdumiewająco stabilne w większości rodzin językowych świata, figurują więc na wszystkich listach słownictwa podstawowego. Mają często ciekawą historię i dostarczają językoznawcom cennych informacji. Najstarsze zachowane zdanie zapisane pismem alfabetycznym dotyczy wszy.

Mało kto wie, że już ponad 120 lat temu w Szczecinie budowano samochody elektryczne o znakomitych jak na tamte czasy parametrach. Firma braci Stoewer produkowała pojazdy różnego typu, od samochodów osobowych po wozy strażackie, omnibusy i ciągniki.

Jeśli się pasożytuje na żywicielu, który lubi sporty ekstremalne, trzeba robić to, co on. Dlatego wszy są jedynymi owadami, które żyją w oceanach i potrafią nurkować na głębokość ponad 2 km. Być może, gdyby nie wszy, małpy nie spędzałyby tyle czasu na iskaniu i nie rozwinęłyby uzdolnień manualnych.

Dzisiejszą nagrodę Nobla z chemii przyznano za opracowanie MOF-ów (szkieletów metaloorganicznych), czyli elastycznych "klatek" z łańcuchów organicznych, których wielkość można dopasować do konkretnych potrzeb. Początkowo traktowane jako ciekawostka, są dziś wielką, szeroko stosowaną klasą związków.

O dziejach jednej z najważniejszych marek samochodowych przedwojennych Niemiec i o tym, jak Polska straciła po wojnie szansę na przejęcie w całości nietkniętych szczecińskich zakładów firmy Stoewer, opowiada znawca dziejów motoryzacji, Piotr R Frankowski.

Komitet Noblowski dobrze trafił z dzisiejszą nagrodą z fizyki. Doceniono odkrycia przełomowe, choć dokonane 40 lat temu. Dotyczą obserwacji zjawisk kwantowych nie w skali atomowej lub mikroskopowej, ale w układach, które można wziąć do ręki i obejrzeć bez szkieł powiększających.

Dlaczego odkrycie obwodowej tolerancji immunologicznej i możliwości jej sztucznego wywoływania jest ważne i w pełni zasługuje na tegorocznego Nobla, przyznanego trojgu uczonym (Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell, Shimon Sakaguchi) w dziedzinie fizjologii lub medycyny.

Nieszkodliwe, małe owady zwane psotnikami ponad 100 mln lat temu nauczyły się odżywiać piórami i naskórkiem dinozaurów, zawierającymi keratyny. Nieco później niektóre z ich przeniosły się z dinozaurów/ptaków na ssaki, podgryzając ich włosy i skórę, a w końcu żywiąc się ich krwią.

Biznes i przemysł amerykański, "robiąc interesy z Rosją", przyczyniły się do zbudowania potęgi militarnej ZSRR. Naiwnemu wiceprezydentowi Wallace'owi w 1944 r. pokazywano kopalnie i obozy Magadanu jako miejsca radosnej pracy szczęśliwych proletariuszy. Co najdziwniejsze, Wallace to kupił.

Dlaczego w 1945 r. postanowiono dodawać fluor do wody pitnej? Czy fluoryzacja wody może być niebezpieczna dla ludzi? O panice wywołanej przez teorie spiskowe, która spowodowała, że mieszkańcy Michigan odczuwali objawy zatrucia, zanim jeszcze w ogóle rozpoczęto fluoryzację.

Królowa południowoeuropejskiej mrówki, żniwiarki iberyjskiej, składa jaja, z których wylęgają się samce należące do dwóch różnych gatunków, rozdzielonych 6 mln lat temu. W jej gnieździe żyją dwa gatunki samców, natomiast robotnice są krzyżówkami mającymi po 50% DNA obu gatunków. Jak to możliwe?

Zjawisko ZATO, zamkniętych, tajnych miast, które nie widniały na mapach, nie miały nazw, tylko kryptonimy, a dla swoich mieszkańców były komfortowymi więzieniami, bynajmniej nie zanikło wraz z rozpadem ZSRR. Znakomitą książkę Alice Lugen na ich temat poleca Mirosław Dworniczak, popularyzator nauki.