Chcąc dobrze ocenić kondycję gospodarki, najlepiej zacząć od zdrowia obywateli. Szczęśliwi i majętni obywatele są zdrowsi i żyją dłużej. Pod tym względem Ameryka zajmuje ostatnie miejsce wśród krajów rozwiniętych. Średnia oczekiwana długość życia w USA, która już i tak była stosunkowo niska, spadła jeszcze bardziej w ciągu pierwszych dwóch lat prezydentury Trumpa, a w 2017 roku wskaźnik śmiertelności osób w średnim wieku osiągnął najwyższy poziom od czasu II wojny światowej. Nic dziwnego,

Spisz (Spiš, Scepusium, Szepesség, Zips) należał do 1918, tak jak cała Słowacja, do Królestwa Węgierskiego. Na mocy decyzji Rady Ambasadorów z dnia 28 lipca 1920 mała część (170 km²), czyli 4,64% żupy spiskiej, została przyłączona do II Rzeczypospolitej. Na inkorporowanym przez Polskę terytorium znajdowało się 14 wsi, w których mieszkało około 9000 ludzi. W trzech wioskach polskiego Spisza - Falsztyn, Niżne Łapsze, Niedzica - stosunki pańszczyźniane istniały do 1934.

Ustawa z dnia 20 marca 1931 r. o zniesieniu żelarstwa likwidowała pańszczyznę i inne powinności feudalne żelarzy umownych oraz dokonywała ich uwłaszczenia. Zniesienie żelarstwa i uwłaszczenie nastąpiło w latach 1933-1934 w drodze wykupu.

Istniejącą na Węgrzech pańszczyznę określano tam terminem „żelarstwo” (zsellérség, želiarstvo), nieznanym polskiej terminologii historyczno-prawnej, pochodzącym od węgierskiego rzeczownika zsellér, oznaczającym bezrolnego chłopa.

W 2007 żył jeszcze 104-letni Jan Janos, ostatni mieszkaniec tych ziem pamiętający stosunki żelarskie.

Przez okres siedemnastu lat Jan Janos był żelorzem, czyli poddanym, na którym spoczywał obowiązek pracy w dobrach klucza dunajeckiego. Ojciec Jana za otrzymane 3 morgi pola od właściciela zamku musiał pracować aż 140 dni na polu pańskim. Jan Janos podjął się robocizny w bardzo młodym wieku, jako jedenastoletni chłopiec pasł siedem siwych wołów i piętnaście jałówek. Niestety jego praca nie była uznana za równą pracy dorosłego mężczyzny, trzy dni liczono jako jeden dzień. W wieku trzynastu lat pracował już jak dorosły mężczyzna, kosił zboże, łąki. W okresie zimy pracował przy młóceniu zboża.

Bezrolni znajdowali się w trudnej sytuacji materialnej, nie posiadali bowiem żadnych środków do życia. Jedyne źródło utrzymania dla siebie i swojej rodziny widzieli w ponownym oddaniu się w feudalną zależność. Położenie ubogiej, bezrolnej ludności w dobrach niedzickich wykorzystał właściciel zamku. Pozornie stwarzając dobre warunki egzystencji. Dawał grunt, mieszkanie, budulec, paszę dla krów (na ogół dla dwóch), furę drewna opałowego miesięcznie oraz możliwość zbierania grzybów i jagód w lasach dworskich. Trzeba tu zaznaczyć, że chłopi żelorze posiadali wolność osobistą, mogli zmienić miejsce zamieszkania po wcześniejszym wywiązaniu się z należności wobec pana.