[TerapeutyczneMruczenie]

Spisz (Spiš, Scepusium, Szepesség, Zips) należał do 1918, tak jak cała Słowacja, do Królestwa Węgierskiego. Na mocy decyzji Rady Ambasadorów z dnia 28 lipca 1920 mała część (170 km²), czyli 4,64% żupy spiskiej, została przyłączona do II Rzeczypospolitej. Na inkorporowanym przez Polskę terytorium znajdowało się 14 wsi, w których mieszkało około 9000 ludzi. W trzech wioskach polskiego Spisza - Falsztyn, Niżne Łapsze, Niedzica - stosunki pańszczyźniane istniały do 1934.

Ustawa z dnia 20 marca 1931 r. o zniesieniu żelarstwa likwidowała pańszczyznę i inne powinności feudalne żelarzy umownych oraz dokonywała ich uwłaszczenia. Zniesienie żelarstwa i uwłaszczenie nastąpiło w latach 1933-1934 w drodze wykupu.

Istniejącą na Węgrzech pańszczyznę określano tam terminem „żelarstwo” (zsellérség, želiarstvo), nieznanym polskiej terminologii historyczno-prawnej, pochodzącym od węgierskiego rzeczownika zsellér, oznaczającym bezrolnego chłopa.

W 2007 żył jeszcze 104-letni Jan Janos, ostatni mieszkaniec tych ziem pamiętający stosunki żelarskie.

Przez okres siedemnastu lat Jan Janos był żelorzem, czyli poddanym, na którym spoczywał obowiązek pracy w dobrach klucza dunajeckiego. Ojciec Jana za otrzymane 3 morgi pola od właściciela zamku musiał pracować aż 140 dni na polu pańskim. Jan Janos podjął się robocizny w bardzo młodym wieku, jako jedenastoletni chłopiec pasł siedem siwych wołów i piętnaście jałówek. Niestety jego praca nie była uznana za równą pracy dorosłego mężczyzny, trzy dni liczono jako jeden dzień. W wieku trzynastu lat pracował już jak dorosły mężczyzna, kosił zboże, łąki. W okresie zimy pracował przy młóceniu zboża.

Bezrolni znajdowali się w trudnej sytuacji materialnej, nie posiadali bowiem żadnych środków do życia. Jedyne źródło utrzymania dla siebie i swojej rodziny widzieli w ponownym oddaniu się w feudalną zależność. Położenie ubogiej, bezrolnej ludności w dobrach niedzickich wykorzystał właściciel zamku. Pozornie stwarzając dobre warunki egzystencji. Dawał grunt, mieszkanie, budulec, paszę dla krów (na ogół dla dwóch), furę drewna opałowego miesięcznie oraz możliwość zbierania grzybów i jagód w lasach dworskich. Trzeba tu zaznaczyć, że chłopi żelorze posiadali wolność osobistą, mogli zmienić miejsce zamieszkania po wcześniejszym wywiązaniu się z należności wobec pana.

Praca była kontrolowana, pracujących pilnował administrator, na ogół pochodzenia węgierskiego, pomagał mu karbowy, zwykle gospodarz z Niedzicy. Do obliczania dniówek żelarskich dwór posłużył się systemem kartkowym. Za każda przepracowaną dniówkę żelarz otrzymywał od swojego przełożonego kolorową, pieniężną kartkę. W przypadku nie stawiania się do pracy, spóźnienia, czy niedbalstwa w pracy groziły kary. Pomimo, że żelarze posiadali wolność osobistą, to jednak pan zamku głęboko ingerował w ich życie prywatne. Wyznaczał wiek, w którym mogli wchodzić w związki małżeńskie, był przeciwny podejmowaniu pracy zarobkowej poza dworem przez rodzinę żelarza. Zmiana świadomości wśród żelarzy nastąpiła w czasie I wojny światowej.

Zniesienie pańszczyzny na Spiszu w latach 1931-1934
Zjazd na niedzickim zamku
#historia #polska #ciekawostkihistoryczne #ciekawostki #antykapitalizm #socdem