W psychologii od dawna wiadomo, że język sam w sobie przekazuje pewne, często dla odbiorców niejawne, komunikaty. Użycie określonych form gramatycznych może zmieniać percepcję tego, o czym mówimy. Mogłoby się na przykład wydawać, że nazwanie kogoś "Żydem" albo "osobą pochodzenia żydowskiego" to właściwie to samo. Ale badania prowadzone m.in. przez prof. Michała Bilewicza z Uniwersytetu Warszawskiego wykazały, że rzeczownikowe potraktowanie przedstawicieli innych grup może wiązać się z uprzedzeniami.

Rzeczownikowe potraktowanie?

Czyli w tym przypadku nazwanie kogoś przy użyciu rzeczownika "Żyd" zamiast za pomocą przymiotnikowego określenia "osoba pochodzenia żydowskiego".

Upraszczając koncepcję brytyjskiej antropolożki Mary Douglas, można powiedzieć, że społeczeństwa ludzkie - wszystko jedno, czy zamieszkują Nową Gwineę, czy Europę - dzielą się z grubsza na trzy kategorie: rynki, sekty i hierarchie. Polacy tradycyjnie skłaniają się do tworzenia społeczeństw typu "sekta", o silnych więziach i dużym ciśnieniu grupy na jednostkę, przy średniej potrzebie oddziaływania odwrotnego, czyli takiego, które przekształcałoby grupę od wewnątrz. Jest to skutek traum i wiktymizacji, lat niewoli, dominującej pozycji Kościoła z jego nauką o uwznioślającej roli cierpienia, a także niskiego czynnika realnej skolaryzacji - bo współczynnik skolaryzacji "nierealnej" podskoczył nam nieproporcjonalnie wskutek boomu pozornej edukacji. Takie sekciarskie społeczeństwo istniało również w Polsce w czasach socjalizmu, z charakterystyczną dla niego urawniłowką i przemocą polityczną. Rewolucja 1989 r. sprawiła, że kraj się otworzył, grupowe ciśnienie zelżało i Polska w trybie alarmowym stała się "rynkiem". Spowodowało to nie tylko zmianę systemu gospodarczego, ale też poważne zmiany w zbiorowym samopoczuciu. Bo nagle powstało dużo wolnego miejsca między ludźmi, wcześniej wypełnionego przez socjalistyczne ciepełko, "małą stabilizację" plus hasła o "wyższości klasy robotniczej". Ludzie z inicjatywą, czyli uprzywilejowana mniejszość, mogli tę nagłą nadwyżkę wolnego miejsca gospodarczo i personalnie wykorzystać. Pozostali odczuli to jako porzucenie, osierocenie przez państwo, które zlikwidowało nie tylko pegeery, darmowe wczasy, kluby prasy i domy kultury, ale też niezbędne złudzenie, że są oni dla niego jakoś ważni. Było to tym bardziej bolesne, że to właśnie entuzjazm tych ludzi umożliwił reformy rządu Tadeusza Mazowieckiego.

Co sekta robi z indywidualną odpowiedzialnością za życie?