Aktywne Wpisy
Mexiii +193
wafel14 +90
#astronomia pogoda zapowiada się świetna, LG już się chłodzi 🔭
źródło: 2025-09-2018.12.583139315366472302230
Pobierz
Aktywne Znaleziska
źródło: 2025-09-2018.12.583139315366472302230
Pobierz
Dinozaur, jaki jest, każdy widzi. No właśnie nie zawsze. Ptaki są dinozaurami, a pterozaury nie. @Tiszka dość klarownie opisała co i jak z dinozaurami.
Straszne jaszczury pojawiły się w triasie. Trias to najstarszy okres ery mezozoicznej (to właśnie w mezozoiku nieptasie dinozaury opanowały naszą planetę). Przed mezozoikiem był kenozoik, którego ostatnim okresem był perm, który to zakończył się wielkim wymieraniem. Naprawdę wielkim: z zapisu kopalnego zniknęło grubo ponad 90% gatunków morskich, ponad 70% lądowych kręgowców, ponad 80% rodzajów (nie gatunków) owadów oraz wiele roślin. Jakby ktoś był ciekawy, to na angielskiej wiki jest naprawdę dobry artykuł na ten temat
(oczywiście zachęcam do klikania w odnośniki). Sam trias trwał mniej więcej w zakresie 250 - 200 mln lat temu i, przynajmniej na początku, świat wtedy nie był najbardziej zróżnicowany pod względem biologicznym. To otworzyło drogę wielu nowym liniom ewolucyjnym, w tym archozaurom (nazywanymi jeszcze czasem gadami naczelnymi).
Archozaury, jak się zapewne domyślacie, dały początek dinozaurom. Poglądowe drzewo genealogiczne archozaurów (wzięte ze strony Wydziału Geologi Uniwersytetu w Maryland) pokazuje mniej więcej co i jak. Dinosauria (prawy górny róg) to właśnie dinozaury. Blisko spokrewnione z nimi były pterozaury (trochę na lewo) oraz dzisiejsze krokodyle (lewy górny róg), które też są archozaurami. I tak, z tego wynika, że krokodyle są bliżej spokrewnione z ptakami, niż z jaszczurkami, co potwierdzają badania genetyczne.
Archozaury pojawiły się na początku triasu (możliwe, że pod sam koniec permu – naukowcy nie są zgodni, czy Archosaurus rossicus to wyjątkowo prymitywny archozaur, czy zaawansowany przodek tychże), wykorzystując sytuację, zdołały opanować wiele ekosystemów na całej Ziemi (wtedy wszystkie lądy; lub prawie wszystkie; były zbite w jeden superkontynent nazwany Pangea). I tym samym dinozaury rozpowszechniły się po całej planecie - ich skamieniałości znajdujemy na każdym dzisiejszym kontynencie, także na Antarktydzie (np. Cryolophosaurus ellioti). Linia ewolucyjna prowadząca do dinozaurów „skupiła się” na postawie dwunożnej (wolne kończyny przednie) i na zwężeniu miednicy (mniejszy wydatek energetyczny podczas biegu). Jednak dinozaury nie opanowały świata zbyt szybko. Zapis kopalny ukazuje, że dinozaury były początkowo nieliczne i mało zróżnicowane. Inne zwierzęta, także inne archozaury, były znacznie liczniejsze, różnorodniejsze i zajmowały więcej nisz ekologicznych. Krokodylomorfy (z których dziś zostały krokodyle) były wtedy zwierzętami lądowymi (możliwe, że niektóre formy mogły poruszać się na dwóch nogach), a w wodach czaiły się olbrzymie płazy, np. taki Mastodonsaurus giganteus mógł przekraczać 5 m długości. Dominującymi drapieżnikami lądowymi były wtedy rauizuchy, które mogły osiągać nawet 5 m długości (największym gatunkiem był siedmiometrowy Saurosuchus galilei). W triasie żyły ostatnie gady ssakokształtne (dziś coraz rzadziej używa się tej nazwy, gdyż zwierzęta te nie były gadami, a synapsydami, do których należą także ssaki). Popularnymi triasowymi roślinożernymi synapsydami były dicinodonty, np. kilka gatunków z rodzaju Lystrosaurus. Zwierzęta te żyły w początkowym triasie, osiągały około metra długości i możliwe, że były najbardziej rozpowszechnionymi zwierzętami w historii naszej planety (na wielu stanowiskach kopalnych lystrozaury stanowiły ponad 90% odnalezionych skamieniałości – nigdy wcześniej, ani nigdy później taka sytuacja nie miała miejsca). Do późnego triasu (lecz nie do jego schyłku) dotrwał Placerias hesternus, który to już był całkiem sporym zwierzęciem: mierzył blisko 4 m długości i ważył ponad tonę. W okresie triasowym występowało też wiele drapieżnych synapsydów, jednak były to zwierzęta, które zazwyczaj nie przekraczały długości jednego metra. Przykładem może być wczesnotriasowa Bauria robusta (która to była wtedy jednym z większych drapieżników lądowych) czy nieco młodszy Thrinaxodon liorhinus. W późnym triasie z podobnych zwierząt wyłoniły się pierwsze ssaki.
Saurosuchus atakujący gady z rodzaju Hyperodapedon autor: Andrey Belov, https://www.deviantart.com/abelov2014
Teraz będę musiał zaznaczyć kilka rzeczy. Po pierwsze: niezmiernie trudno jest postawić linie oddzielającą dinozaury od ich przodków, a właściwie chodzi tu o wyjątkowo prymitywne dinozaury i wyjątkowo zaawansowani przodkowie tychże. Nie ułatwia tego fakt, że z reguły skamieniałości, które zostały znalezione, nie są w zbyt dobrym stanie. I dinozaury nie są tu wyjątkiem, gdyż trudno jest postawić taką granicę u (chyba) wszystkich linii ewolucyjnych. Nawet na poziomie gatunku jest to problematyczne, gdyż nie jest no ścisłe pojęcie. Owszem, sprawdza się to w dzisiejszym świecie, jednak gdy spojrzymy w przeszłość, to zaczyna nam się pojęcie gatunku trochę rozjeżdżać. Wszakże dzieci są zawsze tego samego gatunku, co rodzice (pomijam tu bezpłodne krzyżówki międzygatunkowe, wewnątrz jednego rodzaju). Gdybyśmy mogli dokładnie prześledzić każdego przodka danego osobnika (nazwę go osobnikiem X), to w końcu dotarlibyśmy do takiego, który różniłby się od niego na tyle, że nie spełniałby już kryterium tego samego gatunku, np. nie byłby w stanie spłodzić z nim płodnego potomstwa (nazwę go przodkiem Y). I tak przodkowie osobnika X i potomkowie przodka Y to będą dokładnie te same stworzenia (stworzenia W). Stworzenia W będą tego samego gatunku co przodek Y i osobnik X, a jednocześnie tych dwóch ostatnich będzie różnymi gatunkami. Po prostu życie jest ciągłe (i płynie dalej) i niekoniecznie poddaje się sztywnym regułom wymyślonym przez człowieka. Podział, który stosujemy, sprawdza się w większości przypadków, po prostu czasem zapis kopalny trochę miesza (przez lepsze poznanie historii życia na Ziemi niemałemu przemodelowaniu uległa niemal cała systematyka zwierząt, i tak np. dziś człowiek jest zaliczany do m.in. ryb kostnoszkieletowych). W dodatku w paleontologii mamy do czynienia z gatunkami morfologicznymi, czyli wyznaczonymi na podstawie wyglądu (a dokładniej na podstawie anatomii szkieletów). Możliwe, że różne skamieniałości przypisywane tym samym gatunkom należały tak naprawdę do różnych gatunków, których to nie jesteśmy w stanie rozróżnić.
Teraz już wracam do dinozaurów. Z archozaurów wyłoniła się linia dinozauromorfów (Dinosauromorpha), a z niej dinozauriformy (Dinosauriformes). Nie oznacza to, że te drugie zastąpiły te pierwsze. Dinosauriformes były boczną gałęzią i żyły obok innych dinozauromorfów. Podobnie jak człowiek pochodzi od małp, ale to nie znaczy, że małpy przestały istnieć, tylko że człowiek jest rodzajem małpy, który żyje obok innych rodzajów małp. W każdym razie dwie najważniejsze linie dinozariformów to właśnie dinozaury i silezaury. Jeśli nazwa tych ostatnich kojarzy się komuś ze Śląskiem, to jest na dobrym tropie. W Polsce odkryto szczątki Silesaurus opolensis (od którego nazwę wziął cały klad), ale o tym później.
Lagerpeton chanarensis, autorka: Edyta Felcyn/Apsaravis http://apsaravis.tumblr.com
Przedstawicielem dinozauromorfów, który nie należał do dinozauriformów, był Lagerpeton chanarensis. Było to niewielkie zwierzę (nie przekraczało 70 cm długości) o długich kończynach tylnych. Nie znaleziono kompletnych skamieniałości legerpetona, jednak porównując go do gatunków blisko spokrewnionych (z którymi tworzył klad Legerpetidae) można śmiało założyć, że był czworonogiem, który to potrafił całkiem dobrze poruszać się na dwóch kończynach (chociaż starsze rekonstrukcje przedstawiają go jako pełnego dwunoga). Pewne szczegóły anatomiczne wskazują na to, że L. chanarensis chętniej poruszał się na dwóch kończynach niż jego krewniacy (niebędącymi dinozauromorfami, gdyż ta linia rozwijała się w kierunku dwunożnej lokomocji). Mimo że najstarsze odnalezione szczątki należące do Legerpetidae mają około 235 mln lat, to dzięki odnalezionym w Polsce tropom wiemy, że stworzenia te chodziły po świecie już 250 mln lat temu (i wymarły kilkanaście mln lat przed końcem okresu triasowego, najprawdopodobniej na skutek presji za strony dinozaurów).
Tutaj trzeba wspomnieć o dwóch gatunkach: Marasuchus lilloensis oraz Lagosuchus talampayensis. Oba te zwierzęta były dinozauriformami, miały niewielkie rozmiary (marazuch osiągał 40 cm a egozuch 30 cm długości) i żyły około 235 mln lat temu na terenie dzisiejszej Argentyny (właśnie z tego kraju pochodzi wiele skamieniałości najwcześniejszych dinozaurów). Stworzenia te nie były ani silezaurami, ani dinozaurami, jednak ich wygląd zewnętrzny już przypominał te drugie. Najprawdopodobniej były to dwunogi, które okazjonalnie mogły poruszać się na czterech kończynach, jednak nie jest to pewne.
Marasuchus lilloensis, autor: Nathan Rogers, https://www.deviantart.com/microcosmicecology
W roku 2003 Jerzy dzik opisał Silesaurus opolensis, którego szczątki odkryto w Krasiejowie. Gatunek ten dał nazwę kladowi Silesauridae, która obok dinozaurów była najważniejszą linią dinozauriformów. Skamieniałości silezaura są dosyć kompletne, co pozwoliło określić jego pokrewieństwo z mniej kompletnymi gatunkami, a które były dosyć problematyczne w klasyfikacji (bo miały pewne cechy dinozaurów oraz inne, które je od nich odróżniały). Opisanie silezaura sporo wyjaśniło na temat powstania dinozaurów i pozwoliło na lepsze prześledzenie ich ewolucji. Silesauridae były zwierzętami czworonożnymi (nastąpił tu odwrót tendencji u dinozauriformów, które to zazwyczaj podążały ku dwunożności), które osiągały średnie rozmiary, np. silezaur miał niecałe 2,5 m długości. S. opolensis początkowo został uznany za prymitywnego dinozaura, jednak późniejsze odkrycia i badania dowiodły, że właściwie to był ich bliski krewny. Za życia zwierzę to było smukłe, szybkie (możliwe, że potrafiło biegać na tylnych kończynach, przynajmniej na krótkich dystansach), a badania histologiczne kości potwierdzają, że zwierze bardzo szybko rosło za młodu, jednak nadal wolniej niż dinozaury. Co ciekawe (i rzadkie u niedinozaurowych dinozauriformów), Silesauridae były roślinożercami i żyły w przedziale 245 – 200 mln lat temu (sam silezaur około 230 mln lat temu).
Silesaurus opolensis, autorka: Edyta Felcyn/Apsaravis
Nyasasaurus parringtoni jest ostatnim przystankiem przed dinozaurami. Archozaur ten żył 243 mln lat temu i nie za bardzo wiadomo, czym był. Specjaliści spierają się, czy był to dinozaur, czy może po prostu wyjątkowo zaawansowany przodek straszliwych jaszczurów. Fragmentaryczność odkrytych skamieniałości nie ułatwia rozwiązania tego problemu. Jednak, jeśli niasazaur rzeczywiście był dinozaurem, to był on najstarszym znanym ich przedstawicielem (i był starszy od konkurencji o ponad 10 mln lat!). Różne metody porównawcze sugerują różną pozycję systematyczną tego stworzenia. Niestety, prawdopodobnie trzeba tu użyć jednej z ulubionych odpowiedzi w paleontologii, mianowicie „Trzeba poczekać na dalsze odkrycia”. @Tiszka jakiś czas temu opisała tego dinozaura-niedinozaura znacznie dokładniej, zachęcam do czytania. Podobnie ma się sytuacja z mniej medialną Spondylosoma absconditum, w przypadku której większość paleontologów ją badających trzyma się twierdzenia, że fragmentaryczność szczątków (i ich stan) nie pozwala na ustalenie pokrewieństwa tego zwierzęcia.
Nyasasaurus parringtoni, autor: Mark Witton, http://www.markwitton.com
Nareszcie dinozaury. Zwyczajowo dzielimy dinozaury na gadzio- i ptasiomiedniczne (odpowiednio Saurischia i Ornithischia). Do tych pierwszych zaliczają się zauropody, np. diplodok oraz teropody, np. raptory, tyranozaur czy ptaki (tak, ptaki to dinozaury gadziomiedniczne). Do ptasiomiednicznych należy reszta, czyli tyreofory (stegozaury i ankylozaury), marginocefale (ceratopsy i pachycefalozaury) oraz ornitopody (np. popularne dinozaury kaczodziobe). Jednak w zeszłym roku w Nature pojawiła się praca napisana przez M. Barona i wspólników, która podważa tradycyjny podział. Dinozaury miałby dzielić się na Sauropodomorpha (zauropody i herrerazaury, które wcześniej były uznawane za teropody) oraz Ornithoscelida (teropody i ptasiomiedniczne). Debaty nad nowym drzewem rodowym trwają, jednak jest ono poparte całkiem silnymi dowodami. Jest to największa rewolucja w badaniach nad dinozaurami od naprawdę wielu lat.
Najstarsze dinozaury (które są bez wątpienia dinozaurami) pochodzą z Ameryki południowej. Interesujące nas gatunki to herrarazaur, eoraptor i eodromeus (wszystkie żyły ok. 232 mln lat temu) oraz panfagia i chromogizaur (231 mln lat), a także satyurnalia (233 mln lat) i pampadrom (230 mln lat). Dwa ostatnie dinozaury odnaleziono w Brazylii, pozostałe pochodzą z Argentyny. Herrerasaurus ischigualastensis był dużym dinozaurem (tzn. dużym jak na czasy, w których żył) – mógł osiągać nawet 6 m długości. Często można napotkać informację, że zwierzę to miało 3 do 4 m długości, jednak bierze się to z kopiowania nieaktualnych informacji. Herrerazaur był dominującym drapieżnikiem w swoim środowisku i jest to jedyny przykład, gdzie pierwsze dinozaury odniosły taki sukces. Bliskim krewnym H. ischigualastensis był Staurikosaurus pricei, który przekraczał 2 metry długości i był trochę starszy od większego kuzyna (jego szczątki datuje się na 233 mln lat, znaleziono je w tej samej formacji co saturnalię). Nieco młodszy (231 mln lat) jest inny herrerazaur, Sanjuansaurus gordilloi.
Herrerasaurus ischigualastensis, autor: Gabriel Ugueto, https://www.deviantart.com/kana-hebi
Eoraptor lunensis (ilustracja na dole) był dużo mniejszy. Zwyczajowo podaje się, że miał ok. metra długości, jednak pewne przesłanki sugerują, że mógł osiągać nawet 1,7 m. Wbrew temu, co często podają rozmaite źródła popularnonaukowe, to nie był on drapieżnikiem a wszystkożercą. Najprawdopodobniej był on prymitywnym zauropodomorfem (do tej grupy należą olbrzymie zauropody). Eoraptor miał wiele cech wspólnych z Pampadromaeus barberenai, Panphagia protos oraz Saturnalia tupiniquim. Ten ostatni już na pierwszy rzut oka przypominał zauropody. Jeszcze bardziej zaawansowane cechy miał Chromogisaurus novasi, jednak jego szczątki są bardzo niekompletne, więc niewiele wiadomo o budowie całego zwierzęcia.
Saturnalia tupiniquim, autor: Rodolfo Nogueira, http://rodolfonogueira.daportfolio.com/
Najstarszym znanym teropodem jest Eodromaeus murphi, który osiągał około 2 m długości. Znamy prawie kompletny szkielet tego gatunku, przez co jest dosyć dobrze poznany. Za życia był to szybki i zwinny biegacz o ciekawej budowie. Miał dobrze rozwinięte worki powietrzne, a jego czaszka była zadziwiająco mała. Najstarsze dinozaury ptasiomiędniczne pochodzą sprzed 200 mln lat (heterodontozaur i jego krewni). Możliwe, że Pisanosaurus mertii (żył około 230 mln lat temu) należał do tej grupy, jednak fragmentaryczność szczątków sprawia, że jego przynależność do dinozaurów jest dyskusyjna (możliwe, że był silezaurem). Często można znaleźć informację, że jednymi z pierwszych dinozaurów były celofyzy lub nawet plateozaury (jak miało to miejsce w „Wędrówkach z dinozaurami”) jednak były to już całkiem zaawansowane formy, które w dodatku żyły znacznie później, niż wymienione wyżej gatunki.
Eodromaeus murphi, autor: autor: Gabriel Ugueto, https://www.deviantart.com/kana-hebi
Ilustracja na dole przedstawia Eoraptor lunensis w opierzonej wersji, autor: Kirby
Kącik informacyjny:
Dałem się namówić i stworzyłem bloga oraz fanpage. Byłoby miło, gdyby ktoś polubił, ale nie zmuszam - 99% treści i tak będzie trafiać na mirko. Jedynie na blogu będę dodatkowo wklejał źródła, na których się opieram, by nie było, że sobie wszystko wymyślam (no i może ktoś się zaciekawi tematem, i będzie chciał wejść głębiej w temat). Na wypoku już daruje sobie wklejania wuchty linków.
Zachęcam również do śledzenia #paleoart (wpisy i obrazki) i #paleontologiaboners (same wpisy, jakby ktoś nie chce być spamowany paleoobrazkami). Czasem coś napisze w innych miejscach i później robie z tego znalezisko, a przecież nie będę wołał ludzi z listy do wykopywania ( ͡° ͜ʖ ͡°)
#paleoart #paleontologiaboners #paleontologia #ewolucja #biologia #ciekawostki #nauka #gruparatowaniapoziomu #dinozaury
źródło: comment_FVnRXGl7qmTpWzEYAP3cBOSnUBux00zh.jpg
PobierzMożesz zapisać/wypisać się klikając na nazwę listy.
Dodatek wspierany przez Cebula.Online
Masz problem z działaniem listy? A może pytanie? Pisz do IrvinTalvanen
źródło: comment_7c75SoJwxC7FS7bF4qUe0dzOxvKWe61r.jpg
PobierzOczywiście miał byc paleozoik.
źródło: comment_pavTy4zYCGkgXTSXKxre8EcaZckYIPCv.jpg
PobierzPS. nie dodałeś linków do swojego blogu, lub fanpagu.
Po to dodałem to drzewko ;) Jakbyś miał jakieś pytania, to wal śmiało.