> Ta potrzeba czynu, ten brak obawy i wstrętu do ciągłych walk i wysił... (@TenebrosuS)

Ta potrzeba czynu, ten brak obawy i wstrętu do ciągłych walk i wysiłków, ta dynamiczność

programowa – stanowią właśnie rys nowy w narodowym ruchu dzisiejszej doby.

Dla wielu umysłów podobnie pojęte stanowisko narodowe jest przeciwne zadaniom

demokracji polskiej. Pogląd taki pochodzi stąd, że skutkiem niesamodzielności polskiego życia

umysłowego i politycznego w ostatnim stuleciu, demokracja nasza w formułowaniu swych zadań

szła niewolniczo prawie za demokracją zachodnioeuropejską, nie biorąc pod uwagę zasadniczej

różnicy między naszym społeczeństwem a zachodnioeuropejskim pod względem tradycyj i

skłonności politycznych. Powyższe stanowisko narodowe jest przeciwne tylko zasadom

liberalizmu zachodnioeuropejskiego, nie zaś zadaniom demokracji polskiej. To zaś jest wielka

różnica. Żeby ją zrozumieć, trzeba się bliżej zastanowić nad istotą kierunków i stronnictw

politycznych oraz ich stosunkiem do narodu i państwa.

Byt społeczny opiera się na tym, że jednostki poświęcają część swych osobistych interesów

w różnej postaci na potrzeby ogólne. Opinia publiczna jest wyrazem przymusu moralnego w tym

względzie, organizacją zaś przymusu fizycznego jest państwo. Im wyżej stoi opinia publiczna, im

silniejszy jest przymus moralny ze strony społeczeństwa w zakresie obowiązków obywatelskich,

tym nie mniej potrzeba przymusu fizycznego, tym mniej ma do roboty państwo, tym bardziej może

być ograniczony zakres władzy państwowej. Z drugiej strony – i to się już stosuje w szczególności

do naszego narodu – gdy państwo nie dba o interesy społeczeństwa, gdy nawet zachowuje się

względem nich wrogo, cała przyszłość narodu leży w silnym rozwoju przymusu moralnego, w

zdrowej i niewzruszonej opinii publicznej, narzucającej obowiązki obywatelskie tym, którzy do

poczucia ich nie dorośli.

Suma obowiązków obywatelskich, ilość interesów jednostki, które winny być poświęcone

na rzecz narodu, nie jest wielkością stałą, musi ona być różna dla różnych narodów, pozostając w

związku ze stopniem ich kultury, treścią życia wewnętrznego i trudnościami w stosunkach

międzynarodowych; musi się zmieniać ciągle wraz ze zmianą warunków, w których dany naród

żyje. Ścisłe i oczywiste dla wszystkich określenie jej, chociażby w najkonkretniejszej postaci sumy

niezbędnych ciężarów i powinności względem państwa jest i prawdopodobnie pozostanie zawsze

rzeczą niemożliwą. Dlatego to wszędzie część obywateli dąży do zmniejszenia powinności

państwowych, gdy druga część, przeciwnie, stara się je zwiększyć; temu zaś podstawowemu

zjawisku życia politycznego w sferze moralnej odpowiada istnienie dwóch tendencyj: jednej,

zwiększającej obowiązki narodowe, żądającej większych ofiar na rzecz narodowego interesu,

drugiej zaś, ograniczającej te obowiązki w imię interesu i praw jednostki, w imię wolności

osobistej, lub, jak się często mówi, zasad ogólnoludzkich. Wypadkową z działania tych dwóch sił,

tych dwóch przeciwnych dążności, jest w polityce budżet państwa, a w życiu społecznym budżet

moralny narodu. Jak od pierwszego zależy sprawność machiny państwowej, tak drugi decyduje o

żywotności narodu i jego przyszłych losach.

Roman Dmowski, Myśli nowoczesnego Polaka, 1903