[jaywalker]

Szyfr Cezara (zwany też szyfrem przesuwającym, kodem Cezara lub przesunięciem Cezariańskim) – jedna z najprostszych technik szyfrowania. Jest to rodzaj szyfru podstawieniowego, w którym każda litera tekstu jawnego (niezaszyfrowanego) zastępowana jest inną, oddaloną od niej o stałą liczbę pozycji w alfabecie, literą (szyfr monoalfabetyczny), przy czym kierunek zamiany musi być zachowany. Nie rozróżnia się przy tym liter dużych i małych. Nazwa szyfru pochodzi od Juliusza Cezara, który prawdopodobnie używał tej techniki do komunikacji ze swymi przyjaciółmi.

Algorytm szyfrowania zastosowany w kodzie Cezara bywa fragmentem bardziej złożonych systemów szyfrowania, takich jak szyfr Vigenère'a. Współcześnie szyfru Cezara używa się z przesunięciem 13 (ROT13), będącego prostym i szybkim sposobem na ukrycie treści. Obecnie szyfr Cezara, jak każda technika podmieniająca pojedyncze litery alfabetu na inne, nie oferuje żadnego bezpieczeństwa komunikacji.

Przykład:
Sposób szyfrowania może być przedstawiony za pomocą diagramu dwóch ciągów z odpowiadającymi sobie kolejnymi literami alfabetu. Te same litery drugiego ciągu są przesunięte względem ciągu pierwszego o określoną liczbę pozycji, zwaną parametrem przesunięcia (tutaj 2) i pełniącą funkcję klucza szyfru:

Alfabet: AĄBCĆDEĘFGHIJKLŁMNŃOÓPRSŚTUWYZŹŻ

Szyfr: CĆDEĘFGHIJKLŁMNŃOÓPRSŚTUWYZŹŻAĄB
Należy przy tym zauważyć, że ostatnim literom alfabetu w górnym ciągu odpowiadają początkowe litery w ciągu dolnym (alfabet został „zawinięty”). Chcąc zaszyfrować wiadomość, należy każdą jej literę zastąpić odpowiednikiem z szyfru (wiadomość w przykładzie jest zapisana wersalikami, aczkolwiek szyfr jest niewrażliwy na wielkość liter):

Tekst jawny: MĘŻNY BĄDŹ, CHROŃ PUŁK TWÓJ I SZEŚĆ FLAG

Tekst zaszyfrowany: OHBÓŻ DĆFĄ, EKTRP ŚZŃM YŹSŁ L UAGWĘ INCJ
Deszyfrowanie polega na odwróceniu tej operacji.

Informacje historyczne
Nazwa szyfru pochodzi od Juliusza Cezara, rzymskiego wodza i polityka. Szyfrował on prywatną korespondencję do swoich przyjaciół, zapisaną po łacinie, używając szyfru przesuwającego z kluczem 3. Z tego powodu niekiedy szyfrem Cezara określa się wyłącznie szyfr przesuwający z przesunięciem 3, zaś termin szyfr przesuwający jest zarezerwowany dla przypadku ogólnego.

Informacje na temat szyfru stosowanego przez Cezara pochodzą m.in. od Swetoniusza:

Exstant et ad Ciceronem, item ad familiares domesticis de rebus, in quibus, si qua occultius perferenda erant, per notas scripsit, id est sic structo litterarum ordine, ut nullum verbum effici posset; quae si qui investigare et persequi velit, quartam elementorum litteram, id est D, pro A et perinde reliquas commutet.

Zachowały się także jego listy do Cycerona, do bliskich znajomych w sprawach domowych, w których rzeczy wymagające tajemnicy podawał szyfrem, tj. tak ułożywszy szereg liter, aby nie dało się z nich utworzyć żadnego wyrazu. Jeśliby ktoś chciał zbadać i prześledzić ten szyfr, musiałby pod każdą literę podstawić czwartą z kolei literę abecadła, tj. D, podstawić A, i tak samo zmieniać resztę.

Adoptowany syn Cezara, Oktawian August, używał szyfru przesuwającego z przesunięciem 1 w prawo, przy czym zamiast podówczas ostatniej w alfabecie litery X, pisał podwójne A, o czym pisze Swetoniusz:

Quotiens autem per notas scribit, B pro A, C pro B ac deinceps eadem ratione sequentis litteras ponit; pro X autem duplex A.

Ilekroć posługuje się szyfrem, B stawia zamiast A, C zamiast B, i w tenże sam sposób umieszcza następne litery, zamiast X – podwójne A.

Zastosowanie
Szyfr Cezara z przesunięciem 1 w lewo zastosowany został na odwrocie mezuz do zakodowania hebrajskich imion Boga (zapisanych po odwróceniu pergaminu o 180°, by zachowana została kolejność liter po drugiej stronie). Na pergaminie widnieje szyfrogram KUZU BMUKSZ KUZU, co po odkodowaniu (w alfabecie hebrajskim) daje YHVH ELHYNU YHVH. Według niektórych autorytetów jest to pozostałość czasów, gdy Żydom nie pozwalano na posiadanie mezuzy. Natomiast same litery kryptogramu zawierają boskie imię, co miało chronić przed złymi mocami.

W XIX wieku rubryki ogłoszeń drobnych w gazetach były czasami wykorzystywane do przekazywania zaszyfrowanych prostymi kodami wiadomości. Amerykański historyk wojskowy, David Kahn opisał w 1967 roku przypadki kochanków potajemnie komunikujących się zakodowanymi szyfrem Cezara wiadomościami na łamach The Times. Z kodu Cezara korzystano nawet w 1915 roku. Armia Imperium Rosyjskiego posługiwała się nim jako zamiennikiem dla jej bardziej skomplikowanych szyfrów, które były zbyt trudne do opanowania dla rosyjskiego wojska, dzięki czemu niemieccy i austriaccy kryptoanalitycy nie mieli większych problemów z odczytaniem tych wiadomości.

Szyfr Cezara obecny jest także w dzisiejszych czasach. Ma zastosowanie w zabawkach typu secret decoder ring (dwa przylegające i obrotowe względem siebie pierścienie z nadrukowanymi kolejnymi literami alfabetu), a szyfr z przesunięciem 13, tzw. ROT13, jest stosowany jako prosta metoda ukrycia treści (np. puenty dowcipów i zakończeń fabuły – tzw. spoilery), szeroko rozpowszechniona w systemach Unix.

Szyfr Vigenère'a jest natomiast szyfrem Cezara ze zmiennym przesunięciem na każdej pozycji w tekście. Wartość przesunięcia jest definiowana przez dowolne słowo kluczowe. Jeśli słowo kluczowe jest losowe i o długości nie krótszej niż sama wiadomość, wtedy jest to szyfr z kluczem jednorazowym, niemożliwy do złamania, pod warunkiem utrzymania klucza w tajemnicy. Klucz krótszy od wiadomości (jak np. słowa Complete Victory używane przez Konfederację podczas wojny secesyjnej) niesie ze sobą powtarzający się wzór, który może być rozpoznany przez zaawansowane techniki analizy częstościowej.

Kryptoanaliza

Nie istnieją żadne źródła mówiące o technice złamania prostych szyfrów podstawieniowych w starożytności. Pierwsze udokumentowane metody łamania takich szyfrów autorstwa arabskiego filozofa Al-Kindi pochodzą z IX wieku, gdy zaczęto stosować analizę częstościową.

Obecnie wypracowane są techniki łamania szyfru Cezara. Można go bardzo łatwo złamać nawet wtedy, gdy dostępny jest wyłącznie szyfrogram, o ile zachodzi jedna z poniższych możliwości:

> wiadomo (lub przypuszcza się), że zastosowano jakiś prosty szyfr podstawieniowy, ale nie wiadomo, czy jest to szyfr Cezara;

> wiadomo, że zastosowano szyfr Cezara, ale nieznane jest przesunięcie, jakiego użyto do zakodowania wiadomości.
W pierwszym przypadku szyfr może zostać łatwo złamany przez zastosowanie tych samych technik, których używa się do łamania innych szyfrów podstawieniowych, jak np. atak statystyczny. Jest bardzo prawdopodobne, że osoba chcąca rozszyfrować tekst szybko spostrzeże pewną prawidłowość w szyfrogramie i wywnioskuje, że do zakodowania użyto szyfru Cezara.

W drugim przypadku szyfr Cezara jest jeszcze prostszy do złamania. Ponieważ istnieje skończona liczba możliwych przesunięć (32 w języku polskim), każda z kombinacji może być przetestowana atakiem brute force. Jednym ze sposobów uczynienia tego jest wypisanie fragmentu zaszyfrowanego tekstu w tabeli razem z jego wszystkimi możliwymi przesunięciami – technika zwana czasem "układaniem elementu jawnego" (ang. completing the plain component). Niech przykładowym szyfrogramem będzie DŹDŃŚADRMI. Bez wnikliwej analizy można od razu zauważyć, że rozkodowanie tekstu następuje przy przesunięciu 5. Istnieje jeszcze jeden sposób wykorzystania takiej tabeli. Pod każdą literą szyfrogramu wypisywane są w odwrotnej kolejności poprzedzające ją litery w alfabecie. Można wykorzystać ten fakt w celu szybszego rozkodowania tekstu, używając zestawu pasków z pionowo wypisanymi literami alfabetu także w odwrotnej kolejności. Po dopasowaniu poszczególnych liter z pasków do szyfrogramu, rozkodowany tekst będzie widoczny w którymś z ułożonych rzędów.

Innym rodzajem ataku brute force jest dopasowanie rozkładu częstości liter. Tworząc wykres częstości liter w szyfrogramie oraz znając rozkład tych liter w języku, w którym został zapisany tekst jawny, można z łatwością rozpoznać wartość przesunięcia szyfrującego poprzez zaobserwowanie przemieszczenia układu najwyższych słupków wykresu odpowiadającym najpopularniejszym literom. Na przykład w języku polskim najczęściej używanymi w tekstach są litery A, I, O, E, a charakterystyczny utworzony przez nie układ jest widoczny w rozkładzie większości dostatecznie długich szyfrogramów. W bardziej zaawansowanej wersji można użyć metod statystycznych dla wyliczenia w jakim stopniu cały rozkład częstości w próbie odpowiada rozkładowi oczekiwanemu, na przykład za pomocą testu zgodności chi-kwadrat. Takimi badaniami posługuje się kryptoanaliza statystyczna.

Dla tekstu w języku naturalnym najczęściej tylko jeden klucz daje zrozumiały wynik, aczkolwiek pewnych bardzo krótkich wiadomości nie można jednoznacznie złamać bez znajomości klucza. Na przykład zakodowany tekst "WĄĘ" może być rozkodowany na słowo "KOT" lub "RYB" (przyjąwszy, że językiem tekstu jawnego jest polski), podobnie szyfrogram "ŻYAH" na "TRUĆ" lub "ROSĄ", a tekst "DIFBA" na "MROKI" lub "RYTON".

Wielokrotne kodowanie tej samej treści szyfrem Cezara nie zwiększa bezpieczeństwa, ponieważ dwie operacje szyfrowania, na przykład z przesunięciem 3 i z przesunięciem 5 są równoważne kodowaniu z przesunięciem 3+5=8. Używając terminologii matematycznej można to wyrazić następująco: zbiór wszystkich szyfrów Cezara z różnymi kluczami tworzy grupę cykliczną ze względu na złożenie operacji szyfrowania.

#ciekawostki #nauka #matematyka #historia #szyfrowanie #liganauki

[konik_polanowy]

@jaywalker: masz więcej takich kwestii związanych z szyfrowaniem ?

[jaywalker]

@konik_polanowy: Wieczorem wrzucę z 1/2 wpisy o tego typu rzeczach :) Postaram się zawołać w oddzielnym :)

[Caishen]

@jaywalker: Ktoś tworzy rozdajo z szyframi. Przyda się :-)
Zawołaj

[fstab]

@jaywalker: mój pierwszy program w C to był właśnie szyfr Cezara

[pijmleko]

@jaywalker: użyty w #gravityfalls, autor animacji szyfrował różne wiadomości w animacji

[jaywalker]

@Caishen: @szyn3k kiedyś tworzył rozdajo na szyfrach (zbanowany permanentnie ( ͡° ʖ̯ ͡°) ) ale również zawołam tak jak konika_polanowego.

[a.....r]

@jaywalker: mój pomysł to przesunięcie o liczbę jaka odpowiada kolejności liter. Tzn. a to przesunięcie o 1 czyli b, b to przesunięcie o 2 czyli d.. Itd

[Clermont]

@arczer: Jak wtedy odróżnić B od O? Obu będzie odpowiadać D.