Wiceminister Magdalena Gawin wzięła udział w odsłonięciu pomnika upamiętniającego Polaków pomagających Żydom w - uwaga - Treblince.

Tak się składa, że mam o tym przekaz z pamięci rodzinnej.

Mój dziadek Stanisław urodził się we wsi Dębe niepodal miasteczka Kosów Lacki w 1929 r. To tuż obok miejsca, w którym Niemcy zbudowali w czasie wojny obóz zagłady dla Żydów. Dziadek mieszkał w rodzinnej wsi aż do wyzwolenia.

Kiedy byłem nastolatkiem, dziadek opowiadał mi dużo o okupacji, ale o Treblince nie mówił nic. Długo nawet nie wiedziałem, że przeżył wojnę tuż obok obozu, a musiał dużo widzieć (i czuć, jak sądzę).

Otworzył się dopiero w czasie dyskusji prasowej po „Sąsiadach” Grossa, którą śledził bardzo pilnie. Wtedy się w nim coś odblokowało. Opowiedział mi, że w czasie okupacji Żydzi często uciekali z pociągów śmierci do Treblinki i było ich, cytuję, „dużo w okolicy”. W wiosce - opowiadał - była grupa ludzi, którzy ich wyłapywali i zabijali sami (albo oddawali Niemcom). Reszta wsi, w tym pradziadek Józef, nie pochwalała tego, ale miliczała. Nikt nie pomagał.

Prof. Jan Grabowski napisał u siebie na Facebooku o tym, jak sprzedawano Żydom jadącym na śmierć w pociągach do Treblinki wodę w zamian za kosztowności.

Przeważająca większość społeczeństwa polskiego – ludzie, którzy widzieli cierpienia Żydów od pierwszego dnia okupacji – pozostawała wobec tych prześladowań bierna. Nie chcę mówić o obojętności, ponieważ obojętność dotyczy sfery uczuć, a dzisiaj trudno jest stwierdzić, jakie uczucia kierowały ludźmi, lepiej mówić o postawach. Czy ta postawa bierności wynikała z niechęci, czy ze strachu – to inny temat.

Z punktu widzenia tego, co w Polsce jest istotne, to to, że „sprawiedliwi” działali w absolutnej izolacji społecznej. Bali się przede wszystkim swoich sąsiadów Polaków.

Trzeba

Rodzina Lessmanów (później Lesmanów) przybyła do Polski na początku XIX w. z Niemiec. Pradziadek poety, Antoni Eisenbaum był kierownikiem Szkoły Rabinów i założycielem „Dostrzegacza Nadwiślańskiego - Der Beobachter an der Weichsel”, pierwszego żydowskiego pisma w języku polskim. Dziadek Bernard Lessmann był wydawcą, księgarzem, tłumaczem i wykładowcą w Szkole Rabinów. Ojciec natomiast ukończył wydział ekonomii w Szkole Głównej w Warszawie i również był księgarzem. Lesmanowie sprzyjali idei asymilacji, jednak dopiero czterdziestoletni Józef postanowił w 1887 r. przyjąć chrzest.

Przyszły poeta spędził dzieciństwo w Warszawie, w rodzinnym domu przy Nalewkach 19. Prawdopodobnie w 1885 r. rodzina Lesmanów przeniosła się do Kijowa, tam Bolesław skończył gimnazjum i liceum. Głęboko przeżył rozwód rodziców i rychłą śmierć matki. Początkowo nie potrafił zaakceptować Haliny Dobrowolskiej drugiej żony ojca, jednak później ich stosunki uległy znacznej poprawie. W 1895 r. zadebiutował na łamach „Wędrowca” wierszem Sekstyny. Zafascynowany literaturą, początkowo zapisał się na Wydział Historyczno-Filologiczny, jednak pod wpływem apodyktycznego ojca, po kilku dniach wstąpił na Wydział Prawa Uniwersytetu Świętego Włodzimierza w Kijowie (1896). Na studiach założył konspiracyjne stowarzyszenie „Polonia” i brał aktywny udział w działaniach niepodległościowych. Carska policja kilka razy zatrzymywała go z powodu wystąpień patriotycznych. W 1901 r. spędził kilka tygodni w areszcie prewencyjnym, zaś do egzaminów końcowych przystąpił pod nadzorem naczelnika policji. Po ukończonych studiach wyjeżdża do Warszawy, gdzie dzięki rodzinnym koneksjom otrzymał intratną posadę pomocnika radcy prawnego na Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. W tym czasie, dzięki swojemu serdecznemu przyjacielowi Zenonowi Przesmyckiemu poznał przedstawicieli ówczesnej elity intelektualno-artystycznej Warszawy, m.in. Or-Ota, Marię Konopnicką i innych.

Od 1897 r. swoje utwory podpisywał jako Leśmian. Niektóre źródła podają, że pseudonim wymyślił Franc Fiszer. Jednak w tamtym czasie panowie jeszcze się nie znali. Dopiero około 1902 r. potężny Fiszer i malutki Leśmian (podobno miał 155 cm wzrostu) zainicjowali trwającą ponad trzydzieści lat przyjaźń. Zatem bardziej prawdopodobnym autorem pseudonimu był Antoni Lange, krewny Bolesława i uznany w owym czasie poeta.

W 1903 r. Leśmian wyjechał najpierw do Niemiec, następnie do Francji, w której pozostał do 1906 roku. Tam poślubił malarkę Zofię Chylińską, a na świat przyszła ich pierwsza córka Maria Ludwika. Leśmian po raz kolejny popadł w tarapaty finansowe, co w przyszłości okaże się niemal stanem permanentnym. Dzięki rozmaitym pożyczkom i zaliczkom próbował utrzymać rodzinę, jednak powrót do Warszawy był nieunikniony. W 1909 r., po krótkim wyjeździe rodziny do Włoch, zaczął współpracować z prasą warszawską (głównie jako krytyk literacki), m.in. „Nową Gazetą” i „Kurierem Warszawskim”. Poezje umieszczał m.in. w „Chimerze” wydawanej przez Przesmyckiego. W tym czasie został jednym ze współzałożycieli eksperymentalnego Teatru Artystycznego. W 1911 r. zadebiutował w roli reżysera. Ostatecznie wystawił dwa spektakle i w listopadzie odciął się od działalności Teatru. Pod koniec roku ponownie wyjechał z rodziną do Francji, w której z przerwami mieszkał do 1914 roku. W 1912 r. ogłosił pierwszy tom poezji, Sad rozstajny, który przyniósł mu uznanie krytyki. Rok później ukazały się baśnie dla dzieci, Klechdy sezamowe oraz Przygody Sindbada Żeglarza. Wojnę spędził w Łodzi, gdzie pracował jako kierownik literacki w Teatrze Polskim (obecnie im. Stefana Jaracza).

W Rzymie na Campo di Fiori

Kosze oliwek i cytryn,

Bruk opryskany winem

I odłamkami kwiatów.

Różowe owoce morza

Sypią na stoły przekupnie,

Polski poeta żydowskiego pochodzenia, pisarz, autor wodewili, skeczy, librett operetkowych i tekstów piosenek; jeden z najpopularniejszych poetów dwudziestolecia międzywojennego. Współzałożyciel kabaretu literackiego „Pod Picadorem” i grupy poetyckiej „Skamander”. Bliski współpracownik tygodnika „Wiadomości Literackie”. Tłumacz poezji rosyjskiej, francuskiej, niemieckiej oraz łacińskiej.

Autor tekstów kabaretowych, rewiowych i librecista oraz autor tekstów politycznych. Współautor i redaktor pism literackich i satyrycznych („Skamander”, Wiadomości Literackie, Cyrulik Warszawski). Tłumacz literatury rosyjskiej, m.in. Aleksandra Puszkina (Jeździec miedziany, Połtawa), W. Majakowskiego (Obłok w spodniach). Autor popularnych wierszy dla dzieci, m.in. Lokomotywa, Ptasie radio, Pan Hilary, Słoń Trąbalski, Bambo. Bibliofil i kolekcjoner kuriozów (Czary i czarty polskie, Pegaz dęba, Cicer cum caule).