Nacjonalizm, panarabizm i socjalizm. Ideologia syryjskiej partii al-Ba... (@Sekk)

Nacjonalizm, panarabizm i socjalizm. Ideologia syryjskiej partii al-Baas

Rewolucja z 8 marca 1963 roku dała początek rządom partii al-Baas, które trwają do dnia dzisiejszego. Partia Al-Baas ze względu na swój panarabski charakter nie istnieje jedynie w Syrii, ale nie posiada równocześnie ogólnoarabskiego zwierzchnictwa. Jej odłamy występują lub występowały w Iraku, Libanie oraz Jordanii. Poniższy artykuł w całości skupia się na jej syryjskiej gałęzi, gdzie też partia ta się narodziła.

GENEZA

Chociaż formalnie partia została założona w roku 1946 tuż po odzyskaniu przez Syrię niepodległości jej początki sięgają działalności dwóch nauczycieli szkolnych Michela Aflaka, Salaha ad-Din al-Bitara, a także Zakakiego al-Arsuziego. W latach 30. dwaj pierwsi studiowali w Paryżu i tam sformułowali pierwszy zarys ideologii przyszłej partii oparty na elementach nacjonalizmu, marksizmu i islamu. Na początku lat 40. mężczyźni tworzyli studencki klub dyskusyjny Inkilab (Przewrót), w którym omawiano sprawę kondycji społecznej i politycznej Arabów i szukano rozwiązań mających ją poprawić. Członków studenckiej organizacji łączyły poglądy anarchistyczne i poparcie dla przeprowadzania reform poprzez zamachy stanu. W 1946 roku utworzyli Arabską Partię Odrodzenia – APO, a w roku 1952 ugrupowanie połączyło się z Arabską Partią Socjalistyczną – APS Akrama al-Huraniego, co doprowadziło do powstania partii, którą dziś znamy pod nazwą Partia Socjalistycznego Odrodzenia Arabskiego, al-Baas (Hizm al-Baas al-Arabi al-Isztiraki). Al-Baas po raz pierwszy weszła do syryjskiego parlamentu w 1954 roku. Od samego początku liderzy odwoływali się do idei jedności Arabów bez względu na ich wyznanie i pochodzenie społeczne. Różnice te można było dostrzec nawet u przywódców partii, Aflak był pochodzącym z kupieckiej rodziny grekoortodoksem, al-Bitar był muzułmaninem odłamu sunnickiego, a al-Arsuzi był alawitą.

Pierwszy publiczny komunikat wydano jeszcze w czasach panowania Francuzów w roku 1943. Można w nim znaleźć między innymi następujące słowa:

„Reprezentujemy ducha arabizmu przeciwko materializmowi komunizmu. Reprezentujmey całkowity nacjonalizm arabski wyrażający autentyczną osobowość przeciwko pustemu nacjonalizmowi, który poprzestaje na głoszeniu pustych haseł i który jest przeciwny każdej etyce. Reprezentujemy świętą prawdę arabizmu przeciwko profesjonalnej polityce. Reprezentujemy nowe arabskie pokolenie”.

W tym samym komunikacie znalazła się deklaracja określająca partię jako „reprezentanta nowej arabskiej generacji niosącej przesłanie arabizmu”.

Al-Baas od momentu swojego powstania głosiła iż Syryjczycy są przede wszystkim Arabami, a dopiero w drugiej kolejności muzułmanami lub chrześcijanami. Nie oznaczało to zerwania z tradycyjnymi więzami łączącymi Syryjczyków, ale zwrócenie szczególnej uwagi na trudną przyszłość rozpościerającą się przed nowym państwem.

Przedstawiając przyczyny sukcesu zamachu stanu przeprowadzonego między innymi przez członków partii al-Baas należy zwrócić szczególną uwagę na fakt, iż po odzyskaniu przez Syrię niepodległości w roku 1946 tamtejsze społeczeństwo nie mogło się cieszyć nawet krótkim okresem stabilizacji. Pomiędzy rokiem 1949, a 1963 w kraju doszło do siedmiu zamachów stanu, a w między czasie kraj zdążył nawet zniknąć z mapy świata, gdyż w efekcie unii z Egiptem utworzono Zjednoczoną Republikę Arabską. Dopiero ósmy zamach stanu przeprowadzony 8 marca przez Narodową Radę Dowództwa Rewolucyjnego, czyli zbrojne ramię partii al-Baas doprowadziło do względnej stalibilizacji sytuacji politycznej w kraju. Niestety nie kończyło to zmian na stanowiskach przywódców państwa, gdyż kolejne lata stały pod znakiem siłowych rozwiązań pomiędzy partyjnymi i wojskowymi liderami. Do pierwszego puczu doszło już w trzy lata po poprzednim. Dopiero bezkrwawy zamach stanu z 13 listopada 1970, gdy do władzy doszedł Hafiz al-Asad zakończył ponad 20 lat walk o władzę w kraju.

Ponadto aż do roku 1963 główną siłę społeczną w Syrii stanowiły wielkie rodziny burżuazyjne z Aleppo i Damaszku, które od momentu odzyskania niepodległosci rywalizowały ze sobą o wpływy. Po przejęciu władzy przez partię al-Baas wprowadzono w życie koncpepcję nacjonalizmu odrzucającego wszelkie podziały na patriotyzmy regionalne dążąc do integracji całego narodu. Oznaczało to zakończenie hegemonii wielkich rodów Aleppo i Damaszku. Równocześnie rządy al-Baas oznaczały pozbawienie wpływów polityków starej generacji i oddanie władzy w ręce młodych. Ponadto warto odnotować, że poza zmianą pokoleniową władzy pozbawiono przedstawicieli burżuazji wywodzących się głównie z rodzin sunnickich, a na ich miejsce przyszli politycy pochdzenia chłopskiego wywodzący się z mniejszości religijnych: alawitów, chrześcijan, druzów, ismailitów.

Jak już wspomniano zamach stanu z 1963 roku nie oznaczał końca zmian poltycznych w kraju. Sama partia al-Baas nie była monolitem, co doprowadziło do wenętrznych starć o podłożu ideowym, ale również personalnym między zwolennikami radykalnych rozwiązań grupujących się we frakcji lewicowej (wspieranej przez Hafiza al-Asada), a działaczami optującymi za umiarkowaymi działaniami (prawica Baas – Michel Aflak i Salah ad-Din al-Bitar). Ostatecznie zwyciężyli zwolennicy pierwszej opcji, a Aflak i al-Bitar musieli wyemigrować. W efekcie z partii zostali w całości wyrugowani umiarkowani działacze wywodzący się z mieszczaństwa i ustąpili oni pola młodszej generacji polityków pochodzenia chłopskiego. Zmiana na szczeblu władzy była zgodna z bazą społeczną składającą się głównie z ludzi młodych pochodzących z terenów wiejskich, która stanowiła zdecydowaną większość wśród szeregowych członków partii. Warto odnotować, że w przyszłości to właśnie spośród pozbawionej wpływów burżuazji wywodzić będą się przyszli członkwie wrogich wobec władzy fundamentalnych organizacji islamskich, takich jak Bractwo Muzułmańskie.

Zastanawiając się nad czynnikami, które doprowadziły do powstania nowego ugrupowania na syryjskiej scenie politycznej należy wymienić przede wszystkim zagrożenie w postaci Syryjskiej Partii Komunistycznej oraz Syryjskiej Partii Ludowej z jej hasłem „Wielkiej Syrii”, a także istnienie partii fundamentalistów islamskich w postaci Bractwa Muzułmańskiego. Głównym czynnikiem spajającym zwolenników partii al-Baas była idea panarabizmu, o której będzie można mowa w dalszej części artykułu. Nowa partia budowała swoją siłę na sprzeciwie wobec europejskiego imperializmu. W Syrii nastroje narodowe i antyimperialistyczne były zdecydowanie bardziej dostrzegalne niż w sąsiednich państwach ze względu na bezwzględne rządy Francuzów do roku 1946. Nastrojom tym towarzyszyło silne przekonanie o konieczności zjednoczenia wszystkich Arabów w jednym państwie, gdyż według części elit politycznych tylko w ten sposób Arabowie mogli przeciwstawić się zarówno zagrożeniom zewnętrznym, jak i czekającym ich wyzwaniom społecznym.

Nacjonalizm i Panarabizm

Głównym celem partii jest zgodnie z nazwą partii (al-Baas dosłownie znaczy odrodzenie, zmartwychstanie) odrodzenie świetnośći narodu arabskiego. Ideologia partii ma na celu stworzenie podbudowy pod tożsamość panarabską. Naród arabski był pojmowany jako byt odwieczny oraz jako wspólnota o trwałych cechach moralnych, która posiada swoją odwieczną misję – niesienie nadziei i człowieczeństwa reszcie świata. Wiara w mesjanistyczną misję narodu arabskiego ukształtowała ideologię partyjną. Zadanie stojące przed Arabami nie wynika z nakazów islamu, a raczej z heglowskiego ducha dziejów. Islam był zaś podstawą arabskiej tożsamości i stanowił źródło jej uduchowienia. Islam jako twór arabski miał według Aflaka przyczyniać się do integracji i moralnej odnowy arabskiego narodu. Odwołując się do złej kondycji ekonomicznej i politycznej Arabów u progu XX wieku rozumiał go jako szczególny dar, który miał wyzwolić „arabskiego ducha”, pisał: „gdy naród pozbywa się materialnego bogactwa i samolubstwa, jest w stanie uświadomić sobie swoją wieczną misję pośród innych narodów”.

W doktrynie baasistowskiej wilokrotnie pojawia się przekonanie, iż naród arabski jest stałym, niezmiennym bytem w historii. Główny ideolog partii Baas definiując naród arabski pisał tak: „nie jest on liczbową sumą, lecz Ideą, Duchem ucieleśnioną w jej całości lub części”. W wywiadzie, którego udzielił Benoist-Mechinowi swoją filozoficzną koncepcję narodu ujmował następująco: „Człowiek jest w pełni sobą gdy działa wewnątrz narodu. Naród to scena na której człowiek odgrywa rolę którą jest jego własny los. Jeśli usuniemy scenę, człowiek upadnie pozbawiony znaczenia”.

Szczególne miejsce w ideologii Aflaka znajdowały odniesienia do przeszłości Arabów i próba zespolenia przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Pogląd ten stał w wyraźnej opozycji do zachodnich ideologii kapitalizmu i komunizmu, w których autor dostrzegał zagrożenie. „Tam gdzie komunizm odrzuca przeszłość, wzywa narody do rozpoczęcia wszystkiego od nowa, baasizm jest uwarunkowany przez akceptację przeszłości i jej twórcze wykorzystanie”.

J. Skuratowicz pisząc o nacjonalizmie w wydaniu baasistowskim podaje opinię francuskiego historyka: „Baas jest jedyną nacjonalistyczną partią arabską, która usiłowała dać narodowi arabskiemu byt oparty na rzeczywistości, nie na mitach. Starała się uczynić z niego żyjącą rzeczywistość, istniejącą jeszcze przed islamem i grupującą ludzi równych sobie brz względu na wyznanie – „Arabem jest każdy kto mówi po arabsku, żyje na ziemi arabskiej lub asymiluje się z życiem arabskim i wierzy w swą przynależność do narodu arabskiego” – głosi statut partii”.

Idea panarabizmu ma swoje korzenie w czasach kolonializmu i sięga lat, gdy Syria była jeszcze francuskim terytorium mandatowym. Niechęć i wrogość Arabów wobec europejskiego imperializmu stanowiła podatny grunt do rozwoju idei nacjonalistycznych.

Baasiści uważają, że Arabowie będą prawdziwie wolni dopiero wtedy, gdy odrzucą funkcjonowanie w sztucznych państwach postkolonialnych z narzucomymi im granicami. Partyjna ideologia wskazuje na związki kulturowe, wspólny język i doświadczenia historyczne, które stanowią podstawę wspólnoty, która dla osiągnięcia jedności i wolności powinna funkcjonować w ramach jednego państwa.

Pierwsza z Fundametalnych Zasad partii głosi:
„Arabowie stanowią jeden naród, który ma swoje naturalne prawo do życia w ramach jednego państwa i do bycia nieskrępowanym w rozwijaniu swego potencjału. Wobec powyższego al-Baas uważa, że Arabska Ojczyzna stanowi niepodzielną jednostkę polityczną oraz że żadnej kraj arabski nie może uznawać swojego istnienia w oderwaniu od innych krajów arabskich”.

Partia głosiła konieczność zniesienia wszelkich podziałów wśród Arabów, szczególnie zwracano uwagę na kwestie wyznaniowe i etniczne. Ideologia baasistowska stworzyła podstawę dla tożsamości politycznej, która mogłaby być fundamentem nowoczesnego narodu arabskiego. Pomimo nierealności, czy wręcz utopijności wizji złączenia wszystkich Arabów w jedno państwo (wszelkie dotychczasowe próby zakończyły się bardzo szybkimi porażkami, gdyż do głosu dochodziły lokalne nacjonalizmy) jest ona nadal bardzo popularna, gdyż stanowi jedynę alternatywę dla politycznego islamu i narzuconej siłą westernizacji.

Aflak definiował nacjonalizm arabski (panarabizm) jako „miłość przede wszystkim”. Wielokrotnie w dokumencie, którego jest autorem i który stanowił podstawę wykładni ideologii baasistowskiej pisał w odniesieniu do nacjonalizmu o „arabskim duchu”, który miał emanować siłą całego narodu arabskiego, który jego zdaniem byłby zdolny do pokonania wszelkich przeszkód na drodze do swojej wielkości. Wspomniany „arabski duch” był według Aflaka wymierzony w zachodni kapitalizm i materialistyczny komunizm. Obie te ideologie zdaniem autora działały na niekorzyść arabskiej jedności narodowej. „Doktryna marksistowska jest zagrożeniem dla Arabów, gdyż grozi eliminacją ich charakteru narodowego oraz dlatego, że narzuca współczesnej myśli arabskiej sztuczną i stronniczą perpektywę, niszcząc wolność i pełnię jego myśli”. W innym miejscu pisze: „Świadomy Arab nie może być komunistą. Komunizm jest obcy wszystkiemu co arabskie”.

Aflak i inni baasiści wielokrotnie dobitnie okazywali swoją niechęć do zachodu i odcinali się od wszelkich więzów łączących Arabów z zachodnimi wartościami. Aflak pisał: „arabski duch nie jest ideą importowaną z Zachodu, lecz stanowi nie dającą się zredukować esencję dostępną dla wszystkich członków narodu wyłącznie poprzez wiarę”. Zachodni świat należało według ideologa radykalnie odrzucić ze względu na jego wartości, ideologie i filozofie, które zagrażały narodowi arabskiemu. „Historia narodu arabskiego rozwijała się niezaleznie od historii Zachodu i Europy. Teorie i formy organizacji pochodzące z Zachodu i rozwijane w tamtejszych warunkach nie odpowiadają potrzebom środowiska arabskiego i nie spotykają się z jego uznaniem, naród arabski nie jest małym narodem o drugorzędnym znaczeniu, który mógłby przyjąć przesłanie inne niż własne”.

Po sukcesie zamachu stanu z 8 marca 1963 roku w wyniku, którego partia Baas doszła w Syrii do władzy na VI kongresie partii przedstawiono trzy podstawowe zasady świadczące o panarabskim charakterze partii:
- jedność i wolność narodu arabskiego w ramach arabskiej ojczyzny
- wiara w specjalny charakter narodu arabskiego, wyrażający się w zdolności do ponownego przebudzenia
- wiara w specjalną misję narodu arabskiego, która wyraża się w idei antykolonializmu

Zaś w deklaracji ministerialnej uchwalonej niedługo po przejęciu władzy w kraju stwierdza się: „Walka ludu syryjskiego przeciwko imperializmowi zakończyła się 8 marca 1963 roku. Miała ona na celu wyzwolenie i zjednoczenie narodu arabskiego.”

Wśród Syryjczyków dominuje przekoanie, że ich ojczyzna jest ostatnim arabskim państwem, które nie ugięło się siłom zachodu. Ducha syryjskich Arabów nie złamały ani wyprawy krzyżowe, ani okupacja osmańska, a później francuska, ani powstanie Izraela i przegrane z nim wojny, ani też obecna hegemonia USA z regionie. Dlatego też syryjscy baasiści uważają, że to w oparciu o Damaszek i ideę Wielkiej Syrii powinno powstać przyszłe państwo skupiające wszystkich Arabów.

Celem, a zarazem sloganem partii jest hasło: jedność (al-wahda), wolność (al-hurijja) i socjalizm (al-isztirakijja).
Aflak uzasadniał, że jedność jest pierwszym podstawowym celem, gdyż dopiero po uzyskaniu pełnej jedności państw arabskich będzie można budować w jednym arabskim kraju socjalizm. „Nasz socjalizm zwycięży dopiero wtedy gdy Arabowie uzyskają wolność, gdy znikną bariery takie jak imperializm, feudalizm i polityka kreśląca granice geograficzne”. Jednocześnie uznawał, że wszystkie trzy są niezbędne do zjednoczenia Arabów funkcjonujących w ramach sztucznych postkolonialnych państw. Baasiści uważali, że warunkiem powrotu Arabów do czasów ich świetnych czasów jest zjednoczenie oparte o zasady sprawiedliwości społecznej. Uniemożliwiają to wrogie siły w postaci syjonizmu i imperializmu, dlatego pryncypialne miejsce w ideologii baasistowskiej zajmowała walka z tymi ideologiami.

Drugi człon hasła Baasistów, czyli wolność, rozumiana jako nierozerwalnie związana z nacjonalizmem i z niego wynikająca, miała być bezwarunkowa i „w interesie mas” i może zostać urzeczywistniona tylko i wyłącznie w państwie, które powstanie z woli narodu. Baasistowskie rozumienie wolności oznacza odrzucenie demokracji, która ich zdaniem jako wytwór burżuazji fałszuje istotę wolności. Wolność oznaczała z jednej strony wolność od kolonialnej spuścizny i od wyzysku, z którym kojarzono świat zachodu, a zwłaszcza od kapitalizmu, a z drugiej strony wolność miała dawać możliwość twórczego wkładu w rozwój cywilizacji ludzkiej.

SOCJALIZM

Sam Aflak uważał, że arabski socjalim jest specyficzny i nieczerpiący tylko z jednej doktryny, ale korzystający z wszelkich teorii i doświadczeń, dzięki czemu w przyszłym państwie Arabów miano zbudować socjalizm w pełni dostosowany do sytuacji i zgodny z dążeniami narodu. Wyraźnie dystansował się od recepcji na gruncie arabskim rozwiązań ideologicznych ze Związku Sowieckiego, gdyż były one wrogie nacjonalizmowi oraz religii, co było całkowicie nie do zaakceptowania. Według niego: „socjalizm arabski jest sposobem życia, a nie tylko ekonomicznym porządkiem. Dotyczy wszystkich aspektów życia – ekonomii, polityki, edukacji, życia społecznego, zdrowia, moralności, literatury, nauki, historii i innych większych lub mniejszych”.

Socjalizm w wydaniu baasistowskim dąży do „organizowania gospodarki narodowej, dzieląc jej bogactwa w świecie arabskim, kładąc podstawy gospodarki zapewniającej równość i sprawiedliwość wszystkich obywateli”. W zjednoczonym państwie, które miało obalić granice klasowe i państwowe bogactwa naturalne miały stać się własnością wszystkich Arabów.

Aflak podchodził do socjalizmu raczej jak do życiowej postawy niż jak do ideologii, którą należy dogmatycznie wprowadzać w życie, „Socjalizm to nie reguły i prawa, ale określony pogląd na życie” (...) Socjalizm dąży do uwolnienia człowieka od tyranii i wyzysku, do wyniesienia człowieka do poziomu ludzkości i do wzmocnienia jego godności”. Aflak wyraźnie pisał w swoich pracach, że wprowadzenie rozwiązań socjalistycznych będzie możliwe dopiero po obaleniu imperializmu, feudalizmu i granic państwowych. W wymiarze społecznym i gospodarczym celem partii była likwidacja różnic między klasami uprzywilejowanymi, a pozostałymi, ale mając świadomość że burżuazja nie będzie skłonna do rezygnacji ze stanu posiadania Aflak był gotów na „zastosowanie siły przeciw tym, którzy stanowią przeszkodę w rozwoju”. Warto jednak w tym miejscu odnotować, że Aflak nigdy nie nawoływał do likwidacji własności prywatnej.

Swoje podejście do socjalizmu przedstawiał następująco: „Nasz socjalizm opiera się na przekonaniu, że społeczeństwo arabskie ma swoje własne potrzeby, własne uwarunkowania historyczne i cechy szczególne. Filozofia partii al-Baas jest nie do pogodzenia z materialistycznymi koncepcjami komunizmu. Nasz socjalizm opiera się na jednostce i jej osobowości. Socjalizm al-Baas uznaje, że główna siła narodu leży w indywidualnych motywacjach, które pobudzają ludzi do działania, dlatego nie chcemy zniesienia własności prywatnej, a jedynie zapewnienia, że nie będzie ona nadużywana”.

W statucie partii w odniesieniu do ekonomii stwierdza się między innymi, że „zasoby ekonomiczne powinny być własnością państwa, zasoby naturalne i wielkie zakłady przemysłowe mają podlegać administracji państwowej”. Ponadto „koncesje zagranicznych spółek powinny być cofnięte, (...) robotnicy powinni brać udział w zarządzaniu przedsiębiorstwami przemysłowymi”. Zaś w odniesieniu do polityki społecznej wymienia się następujące cele: konieczność obalenia różnic klasowych, zapewnienie pomocy niezdolnym do pracy, zlikwidowanie feudalnego systemu plemiennego beduinów, dążenie do arabizacji edukacji, likwidacja zagranicznych instytuacji oświatowych. Sama edukacja powinna być darmowa i obowiązkowa do poziomu szkoły średniej.

Jednocześnie sama ideologia baasizmu była ideologią rewolucyjną, przemiany społeczne powinny następować na drodze rewolucji, gdyż ewolucyjny proces zmian łączy się nierozerwalnie z uzależnieniem od Zachodu. Ponadto Aflak uważał, że problemy gnębiące arabski świat są tak znaczące, że próba ich rozwiązania na drodze powolnych zmian byłaby niemożliwa. Jedynie rewolucja umożliwiłaby sprostanie duchom czasu i zrealizowanie celów partii.

Twórca ideologii baasitowskiej wyraźnie zaznaczał, że al-Baas nie ogranicza swoich celów jedynie do pozbycia się wpływów kolonizatorów:

„Nasze dążenia nie ograniczają się do wydalenia imperialistów z naszej ziemi czy zmniejszenia wyzysku stosowanego przez wewnętrznych ciemiężycieli ani do zapewnienia narodowi wolności i dobrobytu. Są to razem wzięte środki do wyzwolenia ganiuszu tego narodu, w kierunku twórczego i konstruktywnego udziału w cywilizacji ogólnoludzkiej”.
W niedługim czasie po zdobyci

Sekk

28.02.2018, 16:09:11

@Sekk: możecie wykopać
https://www.wykop.pl/link/4188567/ideologia-syryjskiej-partii-al-baas/

pan_kleks8

28.02.2018, 16:32:59

@Sekk: Dobra robota! :)

Tom_Ja

28.02.2018, 17:27:02

@Sekk: Może wrzucisz to (w odpowiedniej formie, oczywiście) na Wikipedię, z przypisami (piszę zupełnie poważnie)? Szkoda, żeby się miało zmarnować, że tak to określę ( ͡° ͜ʖ ͡°)