Dzień dobry Mirki i Mirabelki, [kilka osób]( https://www.wykop.pl/wpis... (@manedhel)

Dzień dobry Mirki i Mirabelki, [kilka osób]( https://www.wykop.pl/wpis/30078421/mirki-z-emigracja-i-szwajcaria-pisze-wlasnie-dlugi/) było ostatnio zainteresowanych życiem w #szwajcaria, więc voilà. Uwaga, ściana tekstu.

O mnie

Przeprowadziłem się do Szwajcarii 6 lat temu, najpierw do Lozanny we francuskojęzycznym kantonie Vaud (3 lata). Teraz mija mi trzeci rok w niemieckojęzycznej części górskiego kantonu [Valais]( https://pl.wikipedia.org/wiki/Valais), gdzie postanowiłem już zostać na stałe. Przyjeżdżając, znałem już 2 języki konfederacji, więc nie mam osobistego doświadczenia jak to byłoby znając tylko angielski. Skończyłem inżynierię chemiczną i pracuję w największym przemyśle Szwajcarii – przemyśle farmaceutycznym/chemicznym.

Mieszkanie w Szwajcarii to było i dalej jest dla mnie wspaniałe doświadczenie - przeprowadziłem się z brzydkiego, industrialnego Stuttgartu (a wcześniej Warszawy) najpierw nad jezioro Genewskie do absurdalnie pięknej Lozanny z widokiem na Mont Blanc, potem bezpośrednio w Alpy do Brig. Miałem również okazję poznać i zaprzyjaźnić się ze Szwajcarami zintegrować się ze społeczeństwem i w miarę dobrze zrozumieć kraj.

Gdzie można poczytać o życiu Szwajcarii

Jest wiele blogów opisujących życie Polaków w Szwajcarii. Trzy, które znam bo prowadzą znajome:

Szwajcarskie blabliblu, Auslanderka w Szwajcarii, Szwajcaria moimi oczami.

Po angielsku dobry źródłem informacji jest The English Forum lub książka np Living and Working in Switzerland Davida Hapmshire. Z blogów często można dowiedzieć się więcej niż z suchych statystyk, więc polecam poczytać jak ktoś myśli o przeprowadzce. Dobrym szwajcarskim źródłem jeśli chodzi o formalności jest prowadzona przez rząd federalny strona ch.ch

Dlaczego Szwajcaria

Szwajcaria jest bez wątpienia jednym z lepszych, jeśli nie najlepszym celem emigracji na świecie. Większość osób do Szwajcarii przyciągają jedne z wyższych pensji na świecie - aktualnie mediana zarobków to ~6300 (6600 w Zurychu) CHF brutto miesięcznie, czyli prawie 23000 PLN przy aktualnym kursie. Tylko Norwegia może w Europie konkurować ze Szwajcarią w wysokości zarobków - brutto w Norwegii zarabia się więcej, ale siła nabywcza w Szwajcarii przez trochę mniejsze koszty życia i znacznie mniejsze podatki jest wyższa. Szwajcaria co roku wygrywa ranking na najlepsze państwo do życia. Polecam zapoznać się z tym linkiem, tam jest naprawdę dużo sporo rzeczy opisane.

Poza zarobkami Szwajcaria może pochwalić się najgęstszą i drugą najbardziej punktualną po Japonii siecią pociągów na świecie, więc w zasadzie w wielu miejscach posiadanie samochodu jest zbędne. Idealnie czyste powietrze i bliskość gór i natury to drugi ważny powód, dla którego ludzie decydują się na przeniesienie do Szwajcarii. Setki kilometrów tras pieszych i rowerowych i zapierające dech w piersiach widoki to tu codzienność. Wszędzie jest też czysto, od razu po przyjeździe zauważa się brak śmieci na ulicach, niepomazane ściany i czyste ulice. Jedyne, czego tu brakuje, jeśli chodzi o krajobrazy to morze, ale na szczęście Szwajcaria to mały kraj i morze śródziemnomorskie we Włoszech czy Francji to kilka godzien jazdy samochodem.

Trochę o Szwajcarii

Szwajcaria jest małym krajem bez dostępu do morza. Jest koło 7.5 razy mniejsza niż Polska i ma prawie 5 razy mniej mieszkańców. 2/3 powierzchni zajmują Alpy - znaczna większość mieszkańców mieszka na pozostałej niecałej 1/3 - na wyżynie szwajcarskiej. W jej skład wchodzi 26 kantonów (właściwie 23 kantony – 20 całych kantonów i 6 półkantanów) o wysokiej autonomii – większej niż np. stany w USA.

Wbrew nazwie, konfederacja szwajcarska wcale nie jest konfederacją, tylko federacją. Nazwa jest historyczna i ma aktualnie niewiele wspólnego z rzeczywistością.

Na Szwajcarów mówi się też Helweci, stąd skrót .ch (confoederatio helvetica), od nazwy ludu celtyckiego który kiedyś zamieszkiwał te tereny.

Ustój polityczny jest nietypowy. Mieszkańcy do 4 razy w roku głosują w [referendach]( https://www.bk.admin.ch/ch/d/pore/va/vab_1_3_3_1.html) nad aktualnymi sprawami. Są 3 rodzaje referendum – obowiązkowe, zwoływane zawsze jak rząd chce zmienić konstytucję, nieobowiązkowe, zwoływane, jeśli zbierze się 50 000 podpisów w określonym czasie przeciwko dowolnej ustawie przegłosowanej przez rząd – w takim przypadku ta ustawa trafia na referendum i federalne inicjatywy ludowe (Initiative populaire fédérale, Volksabstimmung), gdzie po zebraniu 100 000 podpisów w ciągu 18 miesięcy dowolny obywatel może zaproponować dowolną ustawę. Do tego dochodzą referenda kantonalne i gminne dotyczące bardziej lokalnych kwestii. Frekwencja wynosi z reguły trochę ponad 50% a świadomość polityczna jest bardzo duża, bo każdej opcji politycznej zależy, żeby ludzie wiedzieli na co głosują. Można głosować drogą pocztową, a standardowy zestaw do głosowania wygląda [tak (via reddit)]( https://imgur.com/a/zhkUa)

Znalezienie pracy w Szwajcarii

Bez owijania w bawełnę - jeśli nie chce się wyzerować konta szukając tu pracy, trzeba coś znaleźć przed przyjazdem. Koszty życia są dostosowane do pensji, oszczędności spoza Szwajcarii szybko stopnieją, jeśli przyjedzie się tu szukać czegoś na miejscu. Rynek pracy jest bardzo ciężki. Nie jesteście jedynymi osobami chcącymi dostać się do Szwajcarii, więc konkurencja jest ogromna. Doświadczenie spoza Szwajcarii jest często uznawane za gorsze. Jest kilka łatwiejszych sposobów żeby się tu przenieść:

- poślubienie Szwajcara/Szwajcarki - zdecydowanie najłatwiejsza opcja, otwiera drogę do przyspieszonej naturalizacji. Nie każdy jednak ma taką możliwość, więc przechodzimy do drugiej, bardziej realnej opcji:

- praca w międzynarodowej firmie poza Szwajcaria i przeniesienie się wewnątrz firmy do filii w Szwajcarii - zdecydowana większość znajomych Polaków jest tutaj właśnie w ten sposób. Po przepracowaniu jakiegoś czasu tutaj można bez problemu szukać innej pracy z lokalnym doświadczeniem

-znalezienie pracy w kraju sąsiednim – to nie jest taki głupi pomysł jak się docelowo do Szwajcarii chce sprowadzić. Ja tą ścieżka właśnie poszedłem. W Niemczech i Francji znacznie łatwiej dostać pracę niż w Szwajcarii, zdobywa się od razu niezbędne doświadczenie, szlifuje język, no i można blisko granicy mieszkać i w razie czego łatwo na rozmowę przyjechać. Doświadczenie z Niemiec i Francji jest często widziane lepiej niż z Polski, bo szwajcarscy pracodawcy dużo mają lepsze pojęcie o tamtejszym rynku pracy niż o polskim. Zarobki we Francji i Niemczech są też sporo wyższe niż w Polsce, choć daleko im do szwajcarskich. Dla przeciętnej osoby to chyba najlepsza opcja, choć wymaga najwięcej czasu. Włoch nie polecam ze względu na kiepską sytuację ekonomiczną, a Austrii nie znam.

-znalezienie pracy przez internet w Polsce - jak pisałem wyżej, jest ciężko. Na pozycje gdzie niemożliwe jest znalezienie kogoś na szwajcarskim rynku pracy jest największa konkurencja, bo są to najczęściej pozycje z pracą po angielsku. Kierowane są do różnych specjalistów - IT, inżynierów, menadżerów, lekarzy, których brakuje w Szwajcarii. Kilka stron dla zainteresowanych : jobs dla części niemieckojęzycznej, jobup dla części francuskojęzycznej, międzynarodowe monster i indeed. Jeśli się jednak jest już się specjalistą, lepiej szukać bezpośrednio na stronach internetowych firm i aplikować bezpośrednio.

- przyjechanie z partnerem, który w ten czy inny sposób dostał pracę w Szwajcarii - podobnie jak wyżej, tyle, że ciężej znaleźć pracę, bo się z reguły nie pracuje przyjeżdżając tu. I tak jest jednak łatwiej niż będąc poza Szwajcarią, bo dostaje się to samo pozwolenie na pobyt, co partner (czyli najczęściej 5 letnie)

- no i opcja, której nie polecam, o czym pisałem wyżej - przyjechanie i szukanie pracy na miejscu. Znam osoby, które tak znalazły pracę, ale tutaj trzeba albo mieć możliwość minimalizacji kosztów mieszkając na przykład u znajomego, dużo pieniędzy na start albo po prostu dużo szczęścia. Jeśli ktoś się zdecyduje na tę opcję to w Szwajcarii można bez pozwolenia na pobyt przebywać 3 miesiące - po tym czasie trzeba wyjechać.

Niedogodności mieszkania w Szwajcarii

Pierwszą ważną rzeczą jest to, że Szwajcaria nie jest w UE. Mieszkając w UE ciężko zdać sobie sprawę z problemów, które może to powodować. Trzeba pamiętać, że wszystkie rzeczy kupione za granicą powyżej określonej sumy trzeba zadeklarować i zapłacić cło. Są limity wwożenia mięsa, tytoniu i alkoholu, z często zaporowym cłem przy przekroczeniu limitu. Dostępność rzeczy jest dużo mniejsza niż w Unii - nie ma lokalnego amazona a amazon.de, fr czy co.uk często nie wysyła rzeczy do Szwajcarii. Produkty, które są normalnie dostępne w całej Unii bywają niedostępne w Szwajcarii.

Żeby pracować w Helwecji potrzebne jest wyżej wymienione pozwolenie na pobyt. Tych jest kilka typów – [istotne dla mieszkańców Europy są 4]( https://www.justlanded.com/polski/Szwajcaria/Przewodnik/Wizy-i-Pozwolenia/Pozwolenia-na-staly-pobyt) – czasowe (najczęściej roczne) L, 5-letnie B, dla osób pracujących w Szwajcarii a mieszkających w jednym w Austrii, Niemczech, Francji lub we Włoszech – G i na pobyt stały C. Przy umowie na czas nieokreślony z automatu dostaje się B, C dostaje się automatycznie po 10 latach (po 5 w przypadku mieszkańców większości Europy, ale nasz rząd trochę tu zawalił). W przypadku pracy na czas określony najczęściej dostaje się L. Bez tego ani nie podpisze się umowy na telefon, nie wynajmie mieszkania ani nie otworzy konta w banku. Jeśli przyjeżdżacie do Szwajcarii ze znalezioną pracą to większość formalności załatwi pracodawca, jeśli bez to trzeba samemu się o to postarać. Bez pozwolenia można pracować 90 dni kalendarzowych w roku.

Poza tym sprawy socjalne - urlop macierzyński trwa 14 tygodni, najmniej w całej Europie, ale zawsze to 14 tygodni więcej niż w USA. Urlop ojcowski 1 dzień (niektóre firmy dają aż 2!) Poza oficjalnymi feriami szkolnymi nie można dziecka zabierać ze szkoły, więc rodzinne wakacje poza szczytem sezonu odpadają. Obowiązek szkolny od skończonych czterech lat. Terminy wakacji szkolnych są zależne od kantonu, ale zawsze jest to w sumie 12-16 tygodni w roku podzielone na 4 terminy – wakacje letnie, zimowe, wiosenne i jesienne.

Przeprowadzka

Udało się znaleźć pracę w Szwajcarii, co teraz? Przede wszystkim należy przygotować się na duże koszty początkowe - wynajęcie mieszkania, szczególnie w okolicach Zurychu, Genewy i Lozanny to bardzo droga sprawa. W Lozannie za 120m^2 mieszkanie w dobrej lokalizacji płaciło się koło 3000 CHF miesięcznie... Do tego depozyt, na 3 miesiące i nagle okazuje się, że sama przeprowadzka, przed pierwszą szwajcarską pensją kosztuje ponad 40 000 PLN. Sama znalezienie mieszkania jest trudne. W Lozannie, Zurychu i Genewie dostępnych na rynku w danym momencie jest średnio 0.5% mieszkań. Często trzeba dość długo szukać i udać się na naście wizyt zanim coś się dostanie. Poza tymi trzema miastami znalezienie mieszkania jest łatwiejsze.

Pierwszą rzeczą po przyjeździe, po znalezieniu mieszkania, jest znalezienie ubezpieczenia zdrowotnego. W Szwajcarii, w przeciwieństwie do reszty Europy, funkcjonuje wyłącznie prywatna służba zdrowia, podobnie jak w USA. Obowiązkowy podstawowy pakiet ubezpieczeniowy jest, w przeciwieństwie do USA, regulowany odgórnie przez rząd federalny. Jest ponad 20 firm do wyboru. W razie braku decyzji zostanie się przydzielonym przez gminę do losowego ubezpieczyciela - warto tego uniknąć i znaleźć coś szybko samemu. Na stroniecomparis można porównać aktualne stawki ubezpieczeń. Dodatkowo dostępne są różne nieobowiązkowe ubezpieczenia dodatkowe na rzeczy, których nie pokrywa ubezpieczenie podstawowe.

System ubezpieczeń w Szwajcarii jest dość skomplikowany, z obowiązkowymi franczyzami, różnymi modelami ubezpieczeń i różnymi ofertami firm dla różnych kantonów - jak kogoś to interesuje to można w [Internecie łatwo znaleźć informacje.]( http://szwajcariamoimioczami.ch/index.php/ubezpieczenie-zdrowotne-w-szwajcarii/) Należy liczyć minimum 200 CHF na miesiąc za najtańsze ubezpieczenie podstawowe z najwyższą franczyzą, więcej w dużych miastach.

Kolejną ważna rzeczą po przeprowadzce jest wymiana prawa jazdy i tablic samochodu. Szwajcaria to nie Unia, na unijnych tablicach można jeździć tylko rok. Mandaty za jazdę na nieszwajcarskich tablicach dłużej niż rok na są bardzo wysokie.

Języki

Jak pewnie każdy wie, w Szwajcarii są 4 języki urzędowe. Dorzucę angielski, bo to też ważny język.

-niemiecki

Najważniejszy język w Szwajcarii, około 65% Szwajcarów posługuje się szwajcarskim dialektem niemieckiego. Szwajcarskie dialekty różnią się znacznie od nauczanego w Polsce wysokiego niemieckiego. Różnią się tak bardzo, że nawet Niemcy, poza tymi pochodzącymi ze Szwabii mają problemy z rozumieniem. Co więcej, dialekty niemieckiego w Szwajcarii dzielą się jeszcze na 3 dość różniące się od siebie podgrupy a w podgrupach jest też dodatkowo wewnętrzy podział... Na szczęście, każdy niemieckojęzyczny Szwajcar mówi również w wysokim niemieckim, bo w takim języku mówi się w szkole, w radio i telewizji. Wielu jednak uważa, że jest to dla nich obcy język i mówi niechętnie. Są to jednak wyjątki - dialekt nie jest niezbędny, ale jeśli myśli się o zostaniu na dłużej to warto się go nauczyć. Niemcy najczęściej zaczynają rozumieć dialekt po około 3 miesiącach osłuchiwania się, jednak z mojego doświadczenia Polacy, nawet ci dobrze władający wysokim niemieckim, potrzebują na to sporo więcej czasu.

-francuski

Drugi najważniejszy język konfederacji, mówi nim około 25% Szwajcarów. Tu nie ma problemu, poza innym akcentowaniem zdań i kilkoma innymi słowami szwajcarski francuski jest praktycznie identyczny jak paryski francuski. Osoby mówiące po francusku nie będą miały żadnego problemu z dogadaniem się z francuskojęzycznymi Szwajcarami.

-włoski

Jest to pierwszy język 8% Szwajcarów. Jak z francuskim, osoba mówiąca w standardowym włoskim bez problemu dogada się z włoskojęzycznymi Szwajcarami. Włoskojęzyczna część Szwajcarii jest jednak dużo mniej atrakcyjna niż część niemiecko- i francuskojęzyczna ze względu na najniższe w Szwajcarii zarobki i dużą konkurencję ze strony Włochów (bezpośrednie szybkie połączenie pociągowe z Mediolanu)

-romansch

Raczej egzotyka, tylko 0.8% Szwajcarów mówi w tym języku, do tego ma 3 podgrupy różniące się znacznie między sobą. Wszyscy Szwajcarzy mówiący w Romansch mówią i tak po niemiecku. Nie polecam.

- angielski

Nauka angielskego jako pierwszego języka obcego jest od kilku lat gorącym tematem w Szwajcarii. Większość expatów i sporo Szwajcarów mówi po angielsku. Wiele firm, jak w Polsce, wymaga znajomości angielskiego, czasem jako jedynego języka. W dużych miastach bez problemu można funkcjonować tylko z tym językiem. W mniejszych miastach sam angielski jednak jest niewystarczający. Ludzie pracujący np. jako hydraulicy czy budowlańcy z dużym prawdopodobieństwem nie znają angielskiego. W urzędach też jest różnie. Wszystkie te problemy rozwiązuje nawiązanie znajomości z kimś mówiącym w lokalnym języku. Jednak na dłuższa metę, jeśli ktoś przyjeżdża tylko z angielskim zdecydowanie polecam naukę lokalnego języka

Jeszcze dodam, że mimo 4 języków oficjalnych Szwajcaria jest ściśle językowo podzielona przez tzw. Röstigraben. To znaczy, że praktycznie nie ma miejsc gdzie oficjalnie mówi się w kilku językach - mówi się albo po francusku, albo po niemiecku, są tylko 2 miast gdzie mówi się oficjalnie w obu - Biel/Bienne i Fribourg/Freiburg, z czego Fribourg tylko udaje, że mówi się tam po niemiecku. Mój dwujęzyczny kanton Valais/Wallis ma ścisłą barierę językową na rzece Raspille – po jednej stronie w Salgesch mówi się w 100% po niemiecku, po drugiej w Sierre w 100% po francusku.

Wielu francuskojęzycznych Szwajcarów ma duże problemy z niemieckim, jeszcze więcej niemieckojęzycznych z francuskim. Często przy spotkaniu 2 Helwetów z różnych grup językowych językiem konwersacji jest angielski.

Zarobki

Trochę konkretów - strona Lohnrechner ma bardzo dużo danych jeśli chodzi o zarobki w Szwajcarii. Ja, jako inżynier zaraz po studiach i stażach zarabiałem brutto niecałe 90000 CHF, teraz odpowiednio więcej.

Podaję znalezione na tej stronie, cytuję po angielsku:

Executive managers: CHF 100,000–160,000

Doctor/Vet: CHF 110,000–130,000

IT: CHF 115,000–120,000

Lawyer: CHF 110,000–115,000

Engineer: CHF 85,000–105,000

HR/Marketing/Teacher: CHF 85,000–95,000

Civil: CHF 85,000

Journalist/Editor/Bank/Analyst: CHF 80,000–85,000

Draftsman/Architect: CHF 60,000–75,000 CHF

Translator: CHF 73,000

Police officer: CHF 82,200

Postal worker: CHF66,600

W Szwajcarii podaje się zawsze pensje brutto. Spowodowane to jest tym, że podatki są silnie zależne od sytuacji rodzinnej i miejsca zamieszkania. Każdy z 26 kantonów ustala sobie własny system podatkowy, do tego każda gmina wewnątrz kantonu dodatkowo ustala sobie własny podatek. Najmniej płaci się w kantonie Zug, najwięcej w kantonie Neuchatel. Im więcej ma się dzieci tym mniejsze podatki się płaci.

Ja aktualnie z jednym dzieckiem i dwiema pracującymi osobami przy moich aktualnych zarobkach brutto płacę jakieś 14% podatku dochodowego. Dodatkowo pracodawca odciąga od pensji brutto wszystkie płatności socjalne - emeryturę, rentę, chorobowe itp. W sumie moje netto wynosi jakieś 70% brutto. Przy zarobkach ~90000CHF dostawałem na rękę 75% brutto.

Jeśli pracuje tylko jedna osoba to podatki są odpowiednio niższe. W Szwajcarii model rodziny gdzie kobieta zostaje w domu po urodzeniu pierwszego dziecka jest w dalszym ciągu bardzo popularny.

Standardowy tydzień pracy to 42 godziny, czyli więcej niż w większości Europy. Z mojego doświadczenia wszędzie gdzie pracowałem pracuje się jednak na luzie, sporo mniejszy poziom stresu niż np w Niemczech. Wg. prawa pracy każdemu pracownikowi należą się 4 tygodnie urlopu w roku, często jednak w korporacjach jest więcej – ja mam 5 tygodni.

Koszty życia

Szwajcaria jest ekstremalnie drogim krajem. Szczególnie drogi jest wynajem, nieruchomości i usługi, a produktów spożywczych sery i mięso. Aktualne ceny nieruchomości i wynajmu dobrze obrazuje ta strona. Koszty życia są ponownie silnie zależne od kantonu - za to samo mieszkanie, za które u siebie w małym mieście płacę 1600 CHF w Zurychu zapłaciłbym koło 3000 CHF.

Ceny nieruchomości są absurdalne - przy dużych miastach za sensowny dom trzeba by wyłożyć grubo ponad 1 000 000 CHF. Ten temat jest mi aktualnie bliski, bo kupiłem właśnie dom na wsi - z dala od dużych miast ceny są dużo bardziej przystępne - za 30 letni 7 pokojowy dom płacę „tylko” 600 000 CHF.

Z usług przeprowadzka z firmą, z pakowaniem i sprzątaniem z obecnego 4 pokojowego mieszkania jest wyceniona na minimum 3500 CHF. Wołowina kosztuje ~40 CHF za kilogram - sporo tańszy jest kurczak - tylko 10-15 CHF/kg.

Ceny są dostosowane do zarobków i przestają tak razić już po pierwszej szwajcarskiej pensji. Do tego Szwajcaria to mały kraj i zawsze można łatwo zrobić dużo tańsze zakupy w Niemczech, Francji czy we Włoszech. Przez kilka lat prowadziłem dokładną statystykę wydatków i wychodzi, że w 2016 miesięcznie wydawaliśmy na 2 osoby na wszystko średnio 6500 CHF i zostawało na koncie średnio miesięcznie (po odliczeniu mieszkania, ubezpieczenia, jedzenia, restauracji itp.) trochę ponad 5000 CHF.

Elektronika i samochody są za to tańsze ze względu na dużo niższy VAT (