STRESZCZENIE OPINII KOMISJI WENECKIEJ WS. TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO
UWAGI WSTĘPNE
Jak to mówi pewien portal, czytanie grozi wiedzą, dlatego większość osób nie przeczyta 25-stronicowej opinii Komisji Weneckiej ;) Niemniej zachęcam do lektury tego dokumentu, ponieważ analiza dokonana przez KW stoi na niepomiernie wyższym poziomie niż to, co serwują nam rodzime mass-media.
Dla tych, którzy chcieliby poznać zasadnicze tezy opinii, ale nie chcą czytać całości, napisałem po polsku poniższe streszczenia w dwóch wersjach: skróconej, w formie listy (akapitów, bo wykop nie posiada tak zaawansowanych funkcji jak lista numerowana), oraz bardziej rozbudowanej. Streszczenie najbardziej dyskutowanych kwestii (większość 2/3, skład TK itd.) oraz końcowych wniosków jest obszerniejsze, czasem jest to tłumaczenie zdanie po zdaniu.
Na końcu dodałem zbiór najciekawszych, moim zdaniem, cytatów (w oryginale, po angielsku). Streszczenia starałem się pisać obiektywnie, bez przekłamań – z zachowaniem trybu przypuszczającego, zastrzeżeń, nie wzmacniając ani osłabiając kategoryczności wypowiedzi Komisji (to jest chyba najtrudniejsze) itd. W dużo mniejszym stopniu dotyczy to oczywiście wersji skrótowej, która jest selektywna i uogólniona. Dłuższa wersja zachowuje chronologię opinii Komisji Weneckiej, natomiast w wersji skróconej niektóre wnioski są połączeniem różnych fragmentów opinii, żeby się nie powtarzać (np. o tym, że prace sędziów TK przy projekcie nowelizacji ustawy o TK nie są żadnym skandalem, oraz o tym że część ustawy zakwestionowana później przez TK została wprowadzona dopiero w toku prac sejmowych Komisja pisze w dwóch oddalonych częściach opinii). Nieufnym polecam więc przeczytanie wersji dłuższej :)
Kończąc wstęp zaznaczam, że nie jestem wybitnym lingwistą i z góry przepraszam za ewentualne pomyłki lub niezręczności w tłumaczeniu (np. słowa „respect” i pochodnych, które w różnych kontekstach można tłumaczyć co najmniej na 3 sposoby). … No dobra, jest jeszcze trzecia wersja – TL;DR w 8 punktach (~1000 znaków), bo wersja skrócona i tak ma 41 punktów i 3 strony w Wordzie. Dałem ją na koniec, bo jest najbardziej z-----a i nieobiektywna.
STOSOWANE SKRÓTY
KW – Komisja Wenecja; TK – Trybunał Konstytucyjny; KRP, Konstytucja – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej; ustawa grudniowa – ustawa PiS o trybunale z dnia 22 grudnia 2015 r. (link); Rząd – Rada Ministrów i jej przedstawiciele (np. min. Waszczykowski); nowy Sejm – Sejm VIII kadencji (większość PO-PSL); poprzedni Sejm – Sejm VII kadencji (większość PiS).
KONIEC WSTĘPU
STRESZCZENIE OPINII KOMISJI WENECKIEJ W 41 PUNKTACH: ================================================
1. KW oceniła nowelizację ustawy o TK z grudnia 2015 r., tzw. ustawę naprawczą, a także wcześniejsze i późniejsze wydarzenia, w zakresie w jakim było to konieczne do zrozumienia samej nowelizacji. Szczegółowej ocenie nie podlegał wyrok TK w sprawie K 47/15 stwierdzający niekonstytucyjność ustawy grudniowej, choć KW odnotowuje jego istnienie i poświęca mu kilka komentarzy (za późno zapadł, nie jest objęty wnioskiem Waszczykowskiego).
2. KW odwołuje się do standardów europejskich i międzynarodowych, takich jak zasada rządów prawa czy podziału i równowagi władz, i w ich świetle ocenia ustawę grudniową. Wyraża też swoje poglądy o prawidłowej interpretacji polskiej Konstytucji (dalej: KRP).
Tezy KW w nawiązaniu do sprawy K 47/15: 3. Nie można obezwładniać TK ustawą. Ustawa który tym grozi powinna podlegać kontroli zgodności z KRP zanim zacznie być stosowana. Takim obezwładnieniem może być wprowadzenie kworum, którego TK nie może zachować (w tym wypadku 13 sędziów, gdy w TK zasiada 12).
4. TK musi być w stanie zbadać zgodność każdej ustawy z KRP, również gdy ta dotyczy jego działania. Nie jest zasadny kontrargument o orzekaniu przez sędziów „we własnej sprawie”. 5. Zwykła ustawa nie może uniemożliwiać TK wykonywanie jego zadań określonych w KRP. TK musi działać efektywnie, inaczej nie będzie w stanie zapewnić prymatu Konstytucji nad innymi aktami prawnymi.
6. KW nie mogła szczegółowo zbadać wyroku TK z 9 marca 2016 r., jednak rozstrzygnięcie jest zgodne z wnioskami KW, omówionymi w dalszej części opinii.
Analiza prawna ustawy grudniowej: 7. Udział sędziów w pracach nad czerwcową ustawą o TK (projekt PO) w roli ekspertów jest w porządku, podobnie było np. w Austrii i Niemczech.
8. Zdaniem KW art. 195 ust. 1 KRP określa wyraźnie, że TK głosuje zwykłą większością głosów, co dodatkowo potwierdza wieloletnia, utrwalona praktyka konstytucyjna i konsensus polskich konstytucjonalistów – większość ta nie może być zmieniona np. na 2/3 głosów zwykłą ustawą, wymagałoby to zmiany Konstytucji.
9. Rozpatrywanie spraw ściśle według kolejności wpływu jest rozwiązaniem bez precedensu – wszystkie europejskie sądy europejskie mają furtki pozwalające na szybsze załatwienie pilnych spraw, np. grożących blokadą systemu politycznego, co ma obecnie miejsce w Polsce. TK też powinien mieć taką możliwość.
10. Kworum 13 z 15 sędziów przy orzekaniu w pełnym składzie jest bardzo wysokie w porównaniu do trybunałów innych państw i może skutkować zablokowaniem procesu decyzyjnego TK i uniemożliwieniem jego skutecznego działania, zwłaszcza w kumulacji z innymi postanowieniami ustawy grudniowej.
11. Większość 2/3 głosów lub inna większość kwalifikowana jest rzadkością w Europie i służy niemal wyłącznie do rozstrzygania spraw o szczególnym znaczeniu (np. delegalizacja partii politycznej w Niemczech). Ścisłe stosowanie tej zasady grozi jw. zablokowaniem procesu decyzyjnego TK, ponadto art. 195 ust. 5 KRP nie pozwala na taką zmianę (patrz pkt 8).
12. Termin rozprawy (zgodnie z ustawą grudniową – nie wcześniej niż 3 miesiące od doręczenia uczestnikom zawiadomienia o jej terminie, 6 miesięcy w przypadku spraw orzekanych w pełnym składzie) musi być elastyczny, ponieważ TK powinien móc szybko reagować w pilnych sprawach. Państwa europejskie raczej nie stosują minimalnych terminów, a np. w Austrii zawiadomienie doręcza się na tydzień lub dwa przed rozprawą. W niektórych przypadkach tak długi termin może pozbawić rozstrzygnięcia TK skuteczności (gdy TK będzie orzekał dopiero „po szkodzie”). Brak wyjątków od ww. terminów narusza art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
13. Łącznie zmiany wprowadzone ustawą grudniową osłabiają efektywność TK, przez co ten nie będzie w stanie gwarantować przestrzegania Konstytucji. TK nie mógłby też skutecznie chronić praw człowieka.
14. KW sugeruje wprowadzenie maksymalnego terminu załatwienia sprawy (Rząd motywował część zmian nieefektywnością TK i dowolnością w kolejkowaniu spraw).
15. Sejm nie powinien mieć możliwości odwołanie sędziego TK przed upływem kadencji bez wyraźnej podstawy prawnej w Konstytucji.
16. Zdaniem KW procedura powoływania sędziów TK powinna być zawarta w ustawie, podlegającej kontroli TK, a nie w Regulaminie Sejmu.
ANALIZA PRAWNA – skład TK (sędziowie październikowi, grudniowi, zaprzysiężeni albo nie itd.)
17. TK posiada obecnie 12 sędziów urzędujących i 2 zestawy po 3 sędziów nieorzekających, jeden przez PO-PSL, drugi przez PiS. Drugi zestaw został zaprzysiężony przez Prezydenta.
18. Zdaniem KW, odebranie przysięgi przez Prezydenta nie jest warunkiem prawidłowości wyboru sędziów TK, ponieważ nie wymaga tego Konstytucja i przesądza to wyrok TK z dnia 5 grudnia 2015 r. (K 34/15).
19. Zgodnie z polską Konstytucją, to TK, a nie Prezydent, jest ostatecznym arbitrem w sprawie interpretacji Konstytucji. Prezydent i inne organy państwa są zobowiązane wdrażać wyroki TK.
20. Poprzedni Sejm nie miał obowiązku „odstąpienia” 3 sędziów październikowych nadchodzącemu nowemu Sejmowi, nie było takiego zwyczaju konstytucyjnego. Przypadek z 1997 r. był jednorazowy, a zwyczaje są efektem dłuższej praktyki.
21. Nie powinno się wybierać sędziów i innych organów (np. Rzecznika Praw Obywatelskich) w „nieswoich” kadencjach. Jednocześnie należy respektować wybory organów kadencyjnych dokonane przez wcześniejszą władzę w ramach swojej kadencji (nawet jak się ich nie lubi).
22. Rząd źle rozumie zasadę pluralizmu – sędziowie TK nie są reprezentantami wybierającej ich opcji politycznej, wręcz przeciwnie – mają „obowiązek niewdzięczności” wobec nich.
23. Obecny konflikt o skład TK ma swoje źródło w działaniach poprzedniego Sejmu (PO-PSL). Jednak sędziowie grudniowi wybrani przez nowy Sejm zasiadają już w TK, dlatego nieuzasadnione jest dalsze „naprawianie” skutków niekonstytucyjności działań poprzedniego Sejmu.
24. Rozwiązanie patu konstytucyjnego musi się opierać o Konstytucję odczytywaną zgodnie z interpretacjami TK, ponieważ jest to jedyny kompetentny organ do orzekania o treści KRP.
25. Nowy Sejm powinien więc uznać prawidłowość wyboru 3 sędziów przez poprzedni Sejm, ponieważ miał on podstawę prawną w Konstytucji.
26. KW wzywa Sejm do rozwiązania kryzysu w sposób zgodny z zasadą rządów prawa i wyrokami TK o ustawach dotyczących TK.
27. KW nie podoba się pomysł Kukiza na zmianę KRP i wybór wszystkich sędziów od nowa. Jest to radykalne, nieuzasadnione i sprzeczne ze standardami europejskimi i międzynarodowymi.
WNIOSKI KOŃCOWE
28. Naruszenia KRP przez Sejmy obu kadencji opierają się na założeniu, że jak ma się większość to można robić wszystko, no bo co mi zrobisz? Taka praktyka przeczy modelowi systemu demokratycznego opartemu na rządach prawa i zasadzie podziału władz.
29. Należy szanować instytucje publiczne, a nie traktować je jak konfitury władzy i przedłużenie partii.
30. Większość ma obowiązek chronić interesy mniejszości, po to jest Konstytucja i prawo żeby mniejszości nie deptano.
31. W dojrzałej demokracji nawet silna wola zmian musi się zmieścić w ramach Konstytucji. O tym czy te ramy zostały przekroczone orzeka TK, nikt inny.
32. Przedstawiciele Prezydenta, Rządu czy Parlamentu nie powinni atakować personalnie sędziów i podważać ich autorytetu. Krytyka samego orzeczenia TK jest jak najbardziej dopuszczalna, nie zwalnia to jednak z obowiązku jego wykonania.
33. Uchwały sejmu stwierdzające nieważność wyboru sędziów TK przez poprzedni Sejm oraz ustawy o TK z listopada i grudnia 2015 r. zostały uchwalone pochopnie i bez odpowiedniej debaty, pomimo doniosłości regulowanych zagadnień.
34. Prezydent, Parlament, Rząd i TK powinni współpracować.
35. KW wzywa wszystkie organy państwowe, a w szczególności Sejm, do uznania i pełnej realizacji wyroków Trybunału.
36. Ustawa grudniowa wpływałaby negatywnie na skuteczność TK i podważałaby 3 podstawowe zasady Rady Europy – demokrację, prawa człowieka i rządy prawa.
37. KW zaleca przeprowadzenie rzeczowej i zrównoważonej debaty dotyczącej reformy postępowania przed TK i jego organizacji oraz zasadności wprowadzenia maksymalnych terminów załatwiania spraw.
38. KW zaleca nowelizację Konstytucji i wprowadzenie kwalifikowanej większości przy wyborze członków TK przez Sejm, przy ewentualnych „odstąpieniu” po 1/3 członków TK Prezydentowi i organom władzy sądowniczej.
39. KW uważa że odmowa publikacji wyroku TK z 9 marca 2016 r. byłaby niezgodna z prawem i pogłębiłaby kryzys konstytucyjny.
40. TK miał prawo rozstrzygnąć sprawę bez stosowania przepisów podlegających ocenie zgodności z KRP (uzasadnienie w części IV opinii KW).
41. Publikacja wyroku TK i jego uznanie przez władze jest warunkiem wstępnym wyjścia z kryzysu konstytucyjnego.
fin
STRESZCZENIE DŁUGIE: ===================
I. Wprowadzenie (pominięte – informacja o wniosku Waszczykowskiego, wizycie w Polsce itp.)
II. Ogólne uwagi o zakresie opinii (formalne uwagi o tym czego opinia dotyczy, a czego nie)
III. Chronologia (szczegółowa relacja o trzech ustawach o trybunale, poczynając od czerwcowej ustawy PO, ich zaskarżeniu, wyrokach TK, działaniach Sejmu, Rządu i Prezydenta, aż do 30 stycznia 2016 r. [czyli bez wyroku stwierdzającego niekonstytucyjność drugiej ustawy PiS, grudniowej])
IV. Wyrok K 47/15 (nawiasem mówiąc, błędny nagłówek, 14 zamiast 15 w sygnaturze)
Informacja o sprawie przed TK dotyczącej ocenianej przez KW ustawy z dnia 22 grudnia 2015 r., tzw. „ustawy naprawczej”. KW zwróciła uwagę na to, że TK nie mógłby zastosować zaskarżonej ustawy, ponieważ w jego składzie znajduje się obecnie 12 sędziów, a ustawa wprowadza kworum w liczbie 13. KW przypomniała swoje 2 wcześniejsze opinie, dla Rumunii i Albanii. Dotyczyły one wyłączenia z orzekania sędziów „we własnej sprawie”. Zdaniem KW, nie może to prowadzić do unieczynnienia TK i sytuacji, w której jakakolwiek ustawa nie będzie podlegała kontroli zgodności z konstytucją.
Wracając do Polski, KW zwraca uwagę na decyzję TK z 14 stycznia 2016 r. o rozpatrzeniu wniosku ws. ustawy grudniowej bezpośrednio na podstawie Konstytucji. Uzasadnieniem jest fakt podlegania przez sędziów TK tylko Konstytucji (art. 195 ust. 1 KRP). Zdaniem KW, nawet bez tak konkretnej podstawy prawnej może to być uzasadnione szczególnym charakterem TK. Kompetencje TK wynikają z Konstytucji, a nie ze zwykłej ustawy, i dzięki nim TK ma zapewnić, że Konstytucja pozostanie najwyższym aktem prawnym. Ustawodawstwo o TK musi pozostawać w ramach Konstytucji i podlegać kontroli TK.
Zwykła ustawa, która grozi zablokowaniem TK, musi podlegać kontroli zgodności z Konstytucją zanim zacznie być stosowana.
Kończąc, w pkt 43 opinii KW zauważyła, że wyrokiem z dnia 9 marca 2016 r. TK stwierdził niezgodność ustawy grudniowej z Konstytucją. Komisja nie mogła szczegółowo zbadać tego wyroku, jednak werdykt (niezgodność ustawy z KRP) jest zgodny z wnioskami opinii KW. KW z żalem stwierdza, że Rząd ogłosił iż nie zamierza opublikować wyroku ze względu na naruszenie przepisów ustawy grudniowej przez TK podczas badania jej zgodności z KRP. Europejskie i międzynarodowe standardy nakazują jednak, aby wyrok TK został uznany (w przypisie powołanie się na wyrok Sądu Najwyższego USA).
TUTAJ ZACZYNA SIĘ MIĘSO, NAJWAŻNIEJSZA CZĘŚĆ OPINII
V. Analiza prawna (s. 8-22)
Analiza dotyczy kluczowych uregulowań ustawy grudniowej, które wprost odnoszą się do efektywnego funkcjonowania TK. Analiza nie dotyczy m.in. zlikwidowania procedury stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, nawet jeśli były przedmiotem oceny w wyroku K 47/15.
Odnosząc się do krytyki Rządu dotyczącej udziału sędziów TK w procedowaniu ustawy czerwcowej o Trybunale (projekt PO), KW zauważa, że jest to powszechna praktyka w Europie (przykłady z Niemiec i Austrii). Ponadto dwóch sędziów działających jako eksperci przy sporządzaniu projektu ustawy wyłączyło się z orzekania w sprawie K 34/15 (dot. ustawy czerwcowej). KW nie podziela krytyki udziału sędziów TK w tym procesie, jeżeli nie wykroczyli w swym działaniu poza rolę ekspertów.
Omawiając rolę TK w polskiej Konstytucji, KW zwraca uwagę, że KRP nie reguluje szczegółowo trybu postępowania przed TK, jednak Konstytucja zawiera wyraźne gwarancje niezależności TK (art. 195 ust. 1), a wyroki TK są przegłosowywane większością głosów (drobna uwaga językowa – KW używa tutaj sformułowania „specific majority-requirement”; „specific” to nie „specyficzny” tylko określony, konkretny – KW nie podziela więc poglądu, że sposób głosowania nie jest określony w TK i może zostać zmieniony ustawą np. na 2/3 głosów).
Następnie KW ocenia poszczególne rozwiązania ustawy.
Rozpatrywanie spraw według kolejności wpływu (sequence rule). KW stwierdza, że znowelizowany art. 80 ust. 2 ustawy o TK nie rozstrzyga jednoznacznie, czy sprawy mają być rozstrzygane w kolejności wpływu (przepis mówi o wyznaczaniu terminów rozpraw albo posiedzeń niejawnych). Następnie KW obala argumentację rządu, że rozwiązanie to ma zapewnić prawo do rzetelnego procesu w rozsądnym terminie. Podobna zasada funkcjonuje w Luksemburgu, jednak w szczególnych przypadkach tamtejszy trybunał może rozpatrzyć sprawę poza kolejką. Ustawa grudniowa nie przewiduje takiej możliwości. KW zwraca też uwagę, że w niektórych sprawach TK może uznać, iż powinien się zwrócić do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej o wydanie orzeczenia prejudycjalnego w przypadku podejrzenia niezgodności aktu prawnej z prawem UE. Oczekiwanie na rozstrzygnięcie ze względu na zasadę kolejki TS UE w nieuzasadniony sposób wstrzymywałoby inne postępowania przed TK (co przeczy wcześniej przytoczonej argumentacji Rządu).
Zdaniem KW, sądy konstytucyjne muszą mieć możliwość szybkiego rozstrzygnięcia pilnych spraw, w szczególności dotyczących funkcjonowania konstytucyjnych organów państwa, np. gdy występuje ryzyko blokady systemu politycznego, co ma obecnie miejsce w Polsce. Wymóg rozpatrywania spraw w ściśle chronologicznym porządku jest niezgodny z europejskimi standardami. TK musi mieć możliwość rozpatrzenia niektórych spraw poza kolejką. W celu przyspieszenia postępowań można za to wprowadzić maksymalny termin rozpatrzenia sprawy – np. w Belgii jest to 6 miesięcy od wpływu, przedłużane maksymalnie do roku.
Wymagane przy głosowaniach kworum (co najmniej 13 z 15 sędziów przy orzekaniu w pełnym składzie). KW zauważa, że w porównaniu do innych państw europejskich jest to bardzo wysokie kworum. Ponadto w przypadku TK, w przeciwieństwie do trybunału w Austrii oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, brak jest mechanizmu zastępowania sędziów (w Austrii jest 6 sędziów „rezerwowych” – system wdrożono w związku z doświadczeniami lat 30., gdy trybunał został obezwładniony i wprowadzono dyktaturę, krótki artykuł dla zainteresowanych: Lech Garlicki: Jak w latach 1933 – 38 likwidowano austriacki Trybunał Konstytucyjny). Przyczyna niestosowania tak wysokiego kworum w innych państwach jest oczywista – ścisłe stosowanie takiej zasady wiąże się z ryzykiem zablokowaniem procesu decyzyjnego TK i uniemożliwieniem jego skutecznego działania. Ocena zgodności tego rozwiązania z europejskimi standardami nie jest jednak możliwa w izolacji i musi być dokonana w kontekście innych przepisów. Istotny jest ich łączny efekt.
Większość 2/3 głosów. W większości państw europejskich wystarczająca jest zwykła większość głosów. Rząd powołuje się na wyjątki w tym zakresie, jednak robi to wybiórczo, nie uwzględniając ich szczegółowej charakterystyki.
[ten akapit można pominąć – szczegółowe obalenie argumentów Rządu] Niemiecki Trybunał decyduje większością 2/3 głosów tylko w szczególnych przypadkach (m.in. o delegalizacji partii politycznej). Trybunał w Serbii głosuje większością 2/3 głosów tylko w przypadku wszczęcia postępowania z własnej inicjatywy – polski TK nie ma nawet takiej możliwości, zawsze działa z wniosku. Rosyjski Trybunał decyduje większością 2/3 głosów tylko przy wydawaniu abstrakcyjnych interpretacji konstytucji – przy badaniu zgodności z konstytucją konkretnych aktów prawnych stosuje się zwykłą większość. Czeski trybunał orzeka większością 9 z 15 sędziów (czyli 60% przy pełnym kworum) podobnie jak niemiecki, tylko w szczególnych przypadkach (np. zdrada stanu przez Prezydenta).
Większość 2/3 głosów przy głosowaniu w pełnym składzie nie jest więc standardem europejskim, a ścisłe stosowanie takiej zasady wiąże się z ryzykiem zablokowaniem procesu decyzyjnego TK i uniemożliwieniem jego skutecznego działania (identyczne sformułowanie jak 3 akapity wyżej).
Zdaniem KW, wbrew stanowisku Rządu, treść art. 190 ust. 5 KRP nie dopuszcza możliwości wprowadzenia kwalifikowanej większości w głosowaniach TK. Byłoby to sprzeczne ze sformułowaniem tego przepisu oraz z dotychczasową, utrwaloną praktyką stosowania KRP, znajdującą niemal jednogłośne potwierdzenie w poglądach polskich konstytucjonalistów. Zmiana tej praktyki nie może nastą
@ASZ1000: Świetne, ale publikacja o 21 w niedzielę zawęża liczbę osób, która to zobaczy. Sugerowałbym wrzucić streszczenie jeszcze raz jutro w ciągu dnia.
Jak sądzicie, lepiej poprawić drobne błędy, zrobić nowy wpis na mikro i dopiero dać na wykopalisko czy chrzanić to i wykopać ten? @Astroc @Nahcep @rzep @daj_pan_spokoj @Goofas
@ASZ1000: Wg. mnie popraw błędy i skup się tylko na klasycznym streszczeniu, dając ew. linka do dłuższej wersji - sama ilość tekstu może odstraszyć ludzi.
Do tego jestem sceptyczny co do wykopaliska - duża szansa, że zlecą się PiSowskie trolle i to zakopią :/ Ale możesz spróbować.
1. zrób znalezisko 2. zawołaj #neuropa 3. Wklej zdjęcie śmiesznego kotka co by przyciągnąć uwagę różowych pasków 4. Wklej zdięcie ładnej Pani trzymającego śmiesznego kotka co by przyciągnąć uwadę
@Goofas: Chciałem dodać artykuł, ale, cytując klasyka, "to jest dramat k**wa!", ten edytor na maksa przycina, zjada numerki i masakruje formatowanie, więc zamiast tego wrzucę nowe mikro.
Zmarła mi przed chwilą mama, 6 lat temu tata, jak jeszcze byłem nastolatkiem. 22 lata na karku, od dawna się czułem sam na tym świecie, ale teraz to już przesada
UWAGI WSTĘPNE
Jak to mówi pewien portal, czytanie grozi wiedzą, dlatego większość osób nie przeczyta 25-stronicowej opinii Komisji Weneckiej ;) Niemniej zachęcam do lektury tego dokumentu, ponieważ analiza dokonana przez KW stoi na niepomiernie wyższym poziomie niż to, co serwują nam rodzime mass-media.
Dla tych, którzy chcieliby poznać zasadnicze tezy opinii, ale nie chcą czytać całości, napisałem po polsku poniższe streszczenia w dwóch wersjach: skróconej, w formie listy (akapitów, bo wykop nie posiada tak zaawansowanych funkcji jak lista numerowana), oraz bardziej rozbudowanej. Streszczenie najbardziej dyskutowanych kwestii (większość 2/3, skład TK itd.) oraz końcowych wniosków jest obszerniejsze, czasem jest to tłumaczenie zdanie po zdaniu.
Na końcu dodałem zbiór najciekawszych, moim zdaniem, cytatów (w oryginale, po angielsku). Streszczenia starałem się pisać obiektywnie, bez przekłamań – z zachowaniem trybu przypuszczającego, zastrzeżeń, nie wzmacniając ani osłabiając kategoryczności wypowiedzi Komisji (to jest chyba najtrudniejsze) itd. W dużo mniejszym stopniu dotyczy to oczywiście wersji skrótowej, która jest selektywna i uogólniona. Dłuższa wersja zachowuje chronologię opinii Komisji Weneckiej, natomiast w wersji skróconej niektóre wnioski są połączeniem różnych fragmentów opinii, żeby się nie powtarzać (np. o tym, że prace sędziów TK przy projekcie nowelizacji ustawy o TK nie są żadnym skandalem, oraz o tym że część ustawy zakwestionowana później przez TK została wprowadzona dopiero w toku prac sejmowych Komisja pisze w dwóch oddalonych częściach opinii). Nieufnym polecam więc przeczytanie wersji dłuższej :)
Kończąc wstęp zaznaczam, że nie jestem wybitnym lingwistą i z góry przepraszam za ewentualne pomyłki lub niezręczności w tłumaczeniu (np. słowa „respect” i pochodnych, które w różnych kontekstach można tłumaczyć co najmniej na 3 sposoby).
…
No dobra, jest jeszcze trzecia wersja – TL;DR w 8 punktach (~1000 znaków), bo wersja skrócona i tak ma 41 punktów i 3 strony w Wordzie. Dałem ją na koniec, bo jest najbardziej z-----a i nieobiektywna.
STOSOWANE SKRÓTY
KW – Komisja Wenecja; TK – Trybunał Konstytucyjny; KRP, Konstytucja – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej; ustawa grudniowa – ustawa PiS o trybunale z dnia 22 grudnia 2015 r. (link); Rząd – Rada Ministrów i jej przedstawiciele (np. min. Waszczykowski); nowy Sejm – Sejm VIII kadencji (większość PO-PSL); poprzedni Sejm – Sejm VII kadencji (większość PiS).
KONIEC WSTĘPU
STRESZCZENIE OPINII KOMISJI WENECKIEJ W 41 PUNKTACH:
================================================
1. KW oceniła nowelizację ustawy o TK z grudnia 2015 r., tzw. ustawę naprawczą, a także wcześniejsze i późniejsze wydarzenia, w zakresie w jakim było to konieczne do zrozumienia samej nowelizacji. Szczegółowej ocenie nie podlegał wyrok TK w sprawie K 47/15 stwierdzający niekonstytucyjność ustawy grudniowej, choć KW odnotowuje jego istnienie i poświęca mu kilka komentarzy (za późno zapadł, nie jest objęty wnioskiem Waszczykowskiego).
2. KW odwołuje się do standardów europejskich i międzynarodowych, takich jak zasada rządów prawa czy podziału i równowagi władz, i w ich świetle ocenia ustawę grudniową. Wyraża też swoje poglądy o prawidłowej interpretacji polskiej Konstytucji (dalej: KRP).
Tezy KW w nawiązaniu do sprawy K 47/15:
3. Nie można obezwładniać TK ustawą. Ustawa który tym grozi powinna podlegać kontroli zgodności z KRP zanim zacznie być stosowana. Takim obezwładnieniem może być wprowadzenie kworum, którego TK nie może zachować (w tym wypadku 13 sędziów, gdy w TK zasiada 12).
4. TK musi być w stanie zbadać zgodność każdej ustawy z KRP, również gdy ta dotyczy jego działania. Nie jest zasadny kontrargument o orzekaniu przez sędziów „we własnej sprawie”.
5. Zwykła ustawa nie może uniemożliwiać TK wykonywanie jego zadań określonych w KRP. TK musi działać efektywnie, inaczej nie będzie w stanie zapewnić prymatu Konstytucji nad innymi aktami prawnymi.
6. KW nie mogła szczegółowo zbadać wyroku TK z 9 marca 2016 r., jednak rozstrzygnięcie jest zgodne z wnioskami KW, omówionymi w dalszej części opinii.
Analiza prawna ustawy grudniowej:
7. Udział sędziów w pracach nad czerwcową ustawą o TK (projekt PO) w roli ekspertów jest w porządku, podobnie było np. w Austrii i Niemczech.
8. Zdaniem KW art. 195 ust. 1 KRP określa wyraźnie, że TK głosuje zwykłą większością głosów, co dodatkowo potwierdza wieloletnia, utrwalona praktyka konstytucyjna i konsensus polskich konstytucjonalistów – większość ta nie może być zmieniona np. na 2/3 głosów zwykłą ustawą, wymagałoby to zmiany Konstytucji.
9. Rozpatrywanie spraw ściśle według kolejności wpływu jest rozwiązaniem bez precedensu – wszystkie europejskie sądy europejskie mają furtki pozwalające na szybsze załatwienie pilnych spraw, np. grożących blokadą systemu politycznego, co ma obecnie miejsce w Polsce. TK też powinien mieć taką możliwość.
10. Kworum 13 z 15 sędziów przy orzekaniu w pełnym składzie jest bardzo wysokie w porównaniu do trybunałów innych państw i może skutkować zablokowaniem procesu decyzyjnego TK i uniemożliwieniem jego skutecznego działania, zwłaszcza w kumulacji z innymi postanowieniami ustawy grudniowej.
11. Większość 2/3 głosów lub inna większość kwalifikowana jest rzadkością w Europie i służy niemal wyłącznie do rozstrzygania spraw o szczególnym znaczeniu (np. delegalizacja partii politycznej w Niemczech). Ścisłe stosowanie tej zasady grozi jw. zablokowaniem procesu decyzyjnego TK, ponadto art. 195 ust. 5 KRP nie pozwala na taką zmianę (patrz pkt 8).
12. Termin rozprawy (zgodnie z ustawą grudniową – nie wcześniej niż 3 miesiące od doręczenia uczestnikom zawiadomienia o jej terminie, 6 miesięcy w przypadku spraw orzekanych w pełnym składzie) musi być elastyczny, ponieważ TK powinien móc szybko reagować w pilnych sprawach. Państwa europejskie raczej nie stosują minimalnych terminów, a np. w Austrii zawiadomienie doręcza się na tydzień lub dwa przed rozprawą. W niektórych przypadkach tak długi termin może pozbawić rozstrzygnięcia TK skuteczności (gdy TK będzie orzekał dopiero „po szkodzie”). Brak wyjątków od ww. terminów narusza art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
13. Łącznie zmiany wprowadzone ustawą grudniową osłabiają efektywność TK, przez co ten nie będzie w stanie gwarantować przestrzegania Konstytucji. TK nie mógłby też skutecznie chronić praw człowieka.
14. KW sugeruje wprowadzenie maksymalnego terminu załatwienia sprawy (Rząd motywował część zmian nieefektywnością TK i dowolnością w kolejkowaniu spraw).
15. Sejm nie powinien mieć możliwości odwołanie sędziego TK przed upływem kadencji bez wyraźnej podstawy prawnej w Konstytucji.
16. Zdaniem KW procedura powoływania sędziów TK powinna być zawarta w ustawie, podlegającej kontroli TK, a nie w Regulaminie Sejmu.
ANALIZA PRAWNA – skład TK (sędziowie październikowi, grudniowi, zaprzysiężeni albo nie itd.)
17. TK posiada obecnie 12 sędziów urzędujących i 2 zestawy po 3 sędziów nieorzekających, jeden przez PO-PSL, drugi przez PiS. Drugi zestaw został zaprzysiężony przez Prezydenta.
18. Zdaniem KW, odebranie przysięgi przez Prezydenta nie jest warunkiem prawidłowości wyboru sędziów TK, ponieważ nie wymaga tego Konstytucja i przesądza to wyrok TK z dnia 5 grudnia 2015 r. (K 34/15).
19. Zgodnie z polską Konstytucją, to TK, a nie Prezydent, jest ostatecznym arbitrem w sprawie interpretacji Konstytucji. Prezydent i inne organy państwa są zobowiązane wdrażać wyroki TK.
20. Poprzedni Sejm nie miał obowiązku „odstąpienia” 3 sędziów październikowych nadchodzącemu nowemu Sejmowi, nie było takiego zwyczaju konstytucyjnego. Przypadek z 1997 r. był jednorazowy, a zwyczaje są efektem dłuższej praktyki.
21. Nie powinno się wybierać sędziów i innych organów (np. Rzecznika Praw Obywatelskich) w „nieswoich” kadencjach. Jednocześnie należy respektować wybory organów kadencyjnych dokonane przez wcześniejszą władzę w ramach swojej kadencji (nawet jak się ich nie lubi).
22. Rząd źle rozumie zasadę pluralizmu – sędziowie TK nie są reprezentantami wybierającej ich opcji politycznej, wręcz przeciwnie – mają „obowiązek niewdzięczności” wobec nich.
23. Obecny konflikt o skład TK ma swoje źródło w działaniach poprzedniego Sejmu (PO-PSL). Jednak sędziowie grudniowi wybrani przez nowy Sejm zasiadają już w TK, dlatego nieuzasadnione jest dalsze „naprawianie” skutków niekonstytucyjności działań poprzedniego Sejmu.
24. Rozwiązanie patu konstytucyjnego musi się opierać o Konstytucję odczytywaną zgodnie z interpretacjami TK, ponieważ jest to jedyny kompetentny organ do orzekania o treści KRP.
25. Nowy Sejm powinien więc uznać prawidłowość wyboru 3 sędziów przez poprzedni Sejm, ponieważ miał on podstawę prawną w Konstytucji.
26. KW wzywa Sejm do rozwiązania kryzysu w sposób zgodny z zasadą rządów prawa i wyrokami TK o ustawach dotyczących TK.
27. KW nie podoba się pomysł Kukiza na zmianę KRP i wybór wszystkich sędziów od nowa. Jest to radykalne, nieuzasadnione i sprzeczne ze standardami europejskimi i międzynarodowymi.
WNIOSKI KOŃCOWE
28. Naruszenia KRP przez Sejmy obu kadencji opierają się na założeniu, że jak ma się większość to można robić wszystko, no bo co mi zrobisz? Taka praktyka przeczy modelowi systemu demokratycznego opartemu na rządach prawa i zasadzie podziału władz.
29. Należy szanować instytucje publiczne, a nie traktować je jak konfitury władzy i przedłużenie partii.
30. Większość ma obowiązek chronić interesy mniejszości, po to jest Konstytucja i prawo żeby mniejszości nie deptano.
31. W dojrzałej demokracji nawet silna wola zmian musi się zmieścić w ramach Konstytucji. O tym czy te ramy zostały przekroczone orzeka TK, nikt inny.
32. Przedstawiciele Prezydenta, Rządu czy Parlamentu nie powinni atakować personalnie sędziów i podważać ich autorytetu. Krytyka samego orzeczenia TK jest jak najbardziej dopuszczalna, nie zwalnia to jednak z obowiązku jego wykonania.
33. Uchwały sejmu stwierdzające nieważność wyboru sędziów TK przez poprzedni Sejm oraz ustawy o TK z listopada i grudnia 2015 r. zostały uchwalone pochopnie i bez odpowiedniej debaty, pomimo doniosłości regulowanych zagadnień.
34. Prezydent, Parlament, Rząd i TK powinni współpracować.
35. KW wzywa wszystkie organy państwowe, a w szczególności Sejm, do uznania i pełnej realizacji wyroków Trybunału.
36. Ustawa grudniowa wpływałaby negatywnie na skuteczność TK i podważałaby 3 podstawowe zasady Rady Europy – demokrację, prawa człowieka i rządy prawa.
37. KW zaleca przeprowadzenie rzeczowej i zrównoważonej debaty dotyczącej reformy postępowania przed TK i jego organizacji oraz zasadności wprowadzenia maksymalnych terminów załatwiania spraw.
38. KW zaleca nowelizację Konstytucji i wprowadzenie kwalifikowanej większości przy wyborze członków TK przez Sejm, przy ewentualnych „odstąpieniu” po 1/3 członków TK Prezydentowi i organom władzy sądowniczej.
39. KW uważa że odmowa publikacji wyroku TK z 9 marca 2016 r. byłaby niezgodna z prawem i pogłębiłaby kryzys konstytucyjny.
40. TK miał prawo rozstrzygnąć sprawę bez stosowania przepisów podlegających ocenie zgodności z KRP (uzasadnienie w części IV opinii KW).
41. Publikacja wyroku TK i jego uznanie przez władze jest warunkiem wstępnym wyjścia z kryzysu konstytucyjnego.
fin
STRESZCZENIE DŁUGIE:
===================
I. Wprowadzenie (pominięte – informacja o wniosku Waszczykowskiego, wizycie w Polsce itp.)
II. Ogólne uwagi o zakresie opinii (formalne uwagi o tym czego opinia dotyczy, a czego nie)
III. Chronologia (szczegółowa relacja o trzech ustawach o trybunale, poczynając od czerwcowej ustawy PO, ich zaskarżeniu, wyrokach TK, działaniach Sejmu, Rządu i Prezydenta, aż do 30 stycznia 2016 r. [czyli bez wyroku stwierdzającego niekonstytucyjność drugiej ustawy PiS, grudniowej])
IV. Wyrok K 47/15 (nawiasem mówiąc, błędny nagłówek, 14 zamiast 15 w sygnaturze)
Informacja o sprawie przed TK dotyczącej ocenianej przez KW ustawy z dnia 22 grudnia 2015 r., tzw. „ustawy naprawczej”. KW zwróciła uwagę na to, że TK nie mógłby zastosować zaskarżonej ustawy, ponieważ w jego składzie znajduje się obecnie 12 sędziów, a ustawa wprowadza kworum w liczbie 13. KW przypomniała swoje 2 wcześniejsze opinie, dla Rumunii i Albanii. Dotyczyły one wyłączenia z orzekania sędziów „we własnej sprawie”. Zdaniem KW, nie może to prowadzić do unieczynnienia TK i sytuacji, w której jakakolwiek ustawa nie będzie podlegała kontroli zgodności z konstytucją.
Wracając do Polski, KW zwraca uwagę na decyzję TK z 14 stycznia 2016 r. o rozpatrzeniu wniosku ws. ustawy grudniowej bezpośrednio na podstawie Konstytucji. Uzasadnieniem jest fakt podlegania przez sędziów TK tylko Konstytucji (art. 195 ust. 1 KRP). Zdaniem KW, nawet bez tak konkretnej podstawy prawnej może to być uzasadnione szczególnym charakterem TK. Kompetencje TK wynikają z Konstytucji, a nie ze zwykłej ustawy, i dzięki nim TK ma zapewnić, że Konstytucja pozostanie najwyższym aktem prawnym. Ustawodawstwo o TK musi pozostawać w ramach Konstytucji i podlegać kontroli TK.
Zwykła ustawa, która grozi zablokowaniem TK, musi podlegać kontroli zgodności z Konstytucją zanim zacznie być stosowana.
Kończąc, w pkt 43 opinii KW zauważyła, że wyrokiem z dnia 9 marca 2016 r. TK stwierdził niezgodność ustawy grudniowej z Konstytucją. Komisja nie mogła szczegółowo zbadać tego wyroku, jednak werdykt (niezgodność ustawy z KRP) jest zgodny z wnioskami opinii KW. KW z żalem stwierdza, że Rząd ogłosił iż nie zamierza opublikować wyroku ze względu na naruszenie przepisów ustawy grudniowej przez TK podczas badania jej zgodności z KRP. Europejskie i międzynarodowe standardy nakazują jednak, aby wyrok TK został uznany (w przypisie powołanie się na wyrok Sądu Najwyższego USA).
TUTAJ ZACZYNA SIĘ MIĘSO, NAJWAŻNIEJSZA CZĘŚĆ OPINII
V. Analiza prawna (s. 8-22)
Analiza dotyczy kluczowych uregulowań ustawy grudniowej, które wprost odnoszą się do efektywnego funkcjonowania TK. Analiza nie dotyczy m.in. zlikwidowania procedury stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, nawet jeśli były przedmiotem oceny w wyroku K 47/15.
Odnosząc się do krytyki Rządu dotyczącej udziału sędziów TK w procedowaniu ustawy czerwcowej o Trybunale (projekt PO), KW zauważa, że jest to powszechna praktyka w Europie (przykłady z Niemiec i Austrii). Ponadto dwóch sędziów działających jako eksperci przy sporządzaniu projektu ustawy wyłączyło się z orzekania w sprawie K 34/15 (dot. ustawy czerwcowej). KW nie podziela krytyki udziału sędziów TK w tym procesie, jeżeli nie wykroczyli w swym działaniu poza rolę ekspertów.
Omawiając rolę TK w polskiej Konstytucji, KW zwraca uwagę, że KRP nie reguluje szczegółowo trybu postępowania przed TK, jednak Konstytucja zawiera wyraźne gwarancje niezależności TK (art. 195 ust. 1), a wyroki TK są przegłosowywane większością głosów (drobna uwaga językowa – KW używa tutaj sformułowania „specific majority-requirement”; „specific” to nie „specyficzny” tylko określony, konkretny – KW nie podziela więc poglądu, że sposób głosowania nie jest określony w TK i może zostać zmieniony ustawą np. na 2/3 głosów).
Następnie KW ocenia poszczególne rozwiązania ustawy.
Rozpatrywanie spraw według kolejności wpływu (sequence rule). KW stwierdza, że znowelizowany art. 80 ust. 2 ustawy o TK nie rozstrzyga jednoznacznie, czy sprawy mają być rozstrzygane w kolejności wpływu (przepis mówi o wyznaczaniu terminów rozpraw albo posiedzeń niejawnych). Następnie KW obala argumentację rządu, że rozwiązanie to ma zapewnić prawo do rzetelnego procesu w rozsądnym terminie. Podobna zasada funkcjonuje w Luksemburgu, jednak w szczególnych przypadkach tamtejszy trybunał może rozpatrzyć sprawę poza kolejką. Ustawa grudniowa nie przewiduje takiej możliwości. KW zwraca też uwagę, że w niektórych sprawach TK może uznać, iż powinien się zwrócić do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej o wydanie orzeczenia prejudycjalnego w przypadku podejrzenia niezgodności aktu prawnej z prawem UE. Oczekiwanie na rozstrzygnięcie ze względu na zasadę kolejki TS UE w nieuzasadniony sposób wstrzymywałoby inne postępowania przed TK (co przeczy wcześniej przytoczonej argumentacji Rządu).
Zdaniem KW, sądy konstytucyjne muszą mieć możliwość szybkiego rozstrzygnięcia pilnych spraw, w szczególności dotyczących funkcjonowania konstytucyjnych organów państwa, np. gdy występuje ryzyko blokady systemu politycznego, co ma obecnie miejsce w Polsce. Wymóg rozpatrywania spraw w ściśle chronologicznym porządku jest niezgodny z europejskimi standardami. TK musi mieć możliwość rozpatrzenia niektórych spraw poza kolejką. W celu przyspieszenia postępowań można za to wprowadzić maksymalny termin rozpatrzenia sprawy – np. w Belgii jest to 6 miesięcy od wpływu, przedłużane maksymalnie do roku.
Wymagane przy głosowaniach kworum (co najmniej 13 z 15 sędziów przy orzekaniu w pełnym składzie). KW zauważa, że w porównaniu do innych państw europejskich jest to bardzo wysokie kworum. Ponadto w przypadku TK, w przeciwieństwie do trybunału w Austrii oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, brak jest mechanizmu zastępowania sędziów (w Austrii jest 6 sędziów „rezerwowych” – system wdrożono w związku z doświadczeniami lat 30., gdy trybunał został obezwładniony i wprowadzono dyktaturę, krótki artykuł dla zainteresowanych: Lech Garlicki: Jak w latach 1933 – 38 likwidowano austriacki Trybunał Konstytucyjny). Przyczyna niestosowania tak wysokiego kworum w innych państwach jest oczywista – ścisłe stosowanie takiej zasady wiąże się z ryzykiem zablokowaniem procesu decyzyjnego TK i uniemożliwieniem jego skutecznego działania. Ocena zgodności tego rozwiązania z europejskimi standardami nie jest jednak możliwa w izolacji i musi być dokonana w kontekście innych przepisów. Istotny jest ich łączny efekt.
Większość 2/3 głosów. W większości państw europejskich wystarczająca jest zwykła większość głosów. Rząd powołuje się na wyjątki w tym zakresie, jednak robi to wybiórczo, nie uwzględniając ich szczegółowej charakterystyki.
[ten akapit można pominąć – szczegółowe obalenie argumentów Rządu] Niemiecki Trybunał decyduje większością 2/3 głosów tylko w szczególnych przypadkach (m.in. o delegalizacji partii politycznej). Trybunał w Serbii głosuje większością 2/3 głosów tylko w przypadku wszczęcia postępowania z własnej inicjatywy – polski TK nie ma nawet takiej możliwości, zawsze działa z wniosku. Rosyjski Trybunał decyduje większością 2/3 głosów tylko przy wydawaniu abstrakcyjnych interpretacji konstytucji – przy badaniu zgodności z konstytucją konkretnych aktów prawnych stosuje się zwykłą większość. Czeski trybunał orzeka większością 9 z 15 sędziów (czyli 60% przy pełnym kworum) podobnie jak niemiecki, tylko w szczególnych przypadkach (np. zdrada stanu przez Prezydenta).
Większość 2/3 głosów przy głosowaniu w pełnym składzie nie jest więc standardem europejskim, a ścisłe stosowanie takiej zasady wiąże się z ryzykiem zablokowaniem procesu decyzyjnego TK i uniemożliwieniem jego skutecznego działania (identyczne sformułowanie jak 3 akapity wyżej).
Zdaniem KW, wbrew stanowisku Rządu, treść art. 190 ust. 5 KRP nie dopuszcza możliwości wprowadzenia kwalifikowanej większości w głosowaniach TK. Byłoby to sprzeczne ze sformułowaniem tego przepisu oraz z dotychczasową, utrwaloną praktyką stosowania KRP, znajdującą niemal jednogłośne potwierdzenie w poglądach polskich konstytucjonalistów. Zmiana tej praktyki nie może nastą
To oczywiście błąd, powinno być odwrotnie. W tekście jest prawidłowo (tzn. że nowy to obecny). Strasznie mało czasu jest na edytowanie Oo
TYLKO PIS, ZOSTAWCIE NASZEGO PREZYDENTA W SPOKOJU
źródło: comment_CdxAZ7nwwIWixIocnzqSCBnQasb17kEm.jpg
PobierzKomentarz usunięty przez autora
Komentarz usunięty przez autora
@Astroc @Nahcep @rzep @daj_pan_spokoj @Goofas
Do tego jestem sceptyczny co do wykopaliska - duża szansa, że zlecą się PiSowskie trolle i to zakopią :/ Ale możesz spróbować.
1. zrób znalezisko
2. zawołaj #neuropa
3. Wklej zdjęcie śmiesznego kotka co by przyciągnąć uwagę różowych pasków
4. Wklej zdięcie ładnej Pani trzymającego śmiesznego kotka co by przyciągnąć uwadę
http://www.wykop.pl/link/3066437/streszczenie-opinii-komisji-weneckiej-w-sprawie-trybunalu-konstytucyjnego-mirko/
@Chrystus @kwahoo2 @Thon @Andreth @rzep @Ginden @Astroc @an21 @baRRets @Kempes