[loginnawykoppl]

„Czy murzyn może zagrać Achillesa?” - czyli o istocie filmu

Kluczem do zrozumienia popularnych ostatnio kwestii „murzyna w roli Achillesa” w serialu Netflixa i oceny filmu „Fanatyk”, po którym wielu spodziewało się „Poranka kojota”, a dostało „Nic śmiesznego” jest odpowiedź na jedno ważne i tylko pozornie banalne pytanie: czym jest film fabularny?

Ale zacznijmy od Wigilii

Zapewne sporo z Was przeżyło w niedzielny wieczór następującą scenę: cała rodzina siedzi w dużym pokoju przy stole, aż nagle wchodzi facet w czerwonej czapce z białą brodą. Wszyscy się cieszą, mówią „ooo, witaj święty Mikołaju!”, tylko jeden mały Brajan patrzy na gościa sceptycznym wzrokiem czterolatka, by nagle obwieścić światu: „mama, to nie jest święty Mikołaj, to wujek Janusz!”. Czyżby mały Brajan był mądrzejszy od dorosłych?

Cóż, zależnie od ilości spożytego przez nich alkoholu i takiej opcji nie można wykluczyć, jednak zazwyczaj wytłumaczenie tej arcyważnej dla naszej kultury kwestii jest nieco bardziej skomplikowane.

W tej sytuacji obiektywnie rację miał oczywiście Brajanek. Facet w czapce to wujek Janusz i również kosmici, którzy przylecieliby akurat na Ziemię zobaczyliby w tej sytuacji wyłącznie taki sens. Ale jest też sens tej sytuacji, którego nie znają ani kosmici, ani nie zna jeszcze mały Brajanek: sens, który nadaje konwencja. Sens, w którym facet w czapce nie jest wujkiem Januszem, tylko świętym Mikołajem.

Pomyślmy o trzech sytuacjach: Prezydent podpisuje rozkaz rozstrzelania śmieszków, potem jedzie do miasta, gdzie zawiera umowę na internet, a po drodze daje jeszcze autograf. Rozdał trzy podpisy. Obiektywnie wykonał trzy takie same czynności. Ale konwencje wytworzone przez naszą kulturę sprawiają, że każda z nich ma zupełnie inny sens i inne skutki. Nawet podstawowy wynalazek cywilizacji - pismo - jest wytworem konwencji, gdyż z obiektywnego punktu widzenia napis „picie w Szczawnicy” i „szczanie w piwnicy” są podobnymi do siebie szlaczkami atramentu na papierze. To konwencja każe nam je od siebie odróżniać.

Przejdźmy jednak do konkretów. Co widać na poniższej fotce?

Adolfa Hitlera w berlińskim bunkrze w 1945 roku? Nope, to szwajcarski aktor Bruno Ganza, na planie filmu „Upadek”. W 2004 roku, niekoniecznie w kwietniu, i niekoniecznie w Berlinie. Jednak oglądając ten film nie powiemy „Bruno Ganza się wkurzył”, tylko „Adolf Hitler się wkurzył”. Wyłącznie konwencja nakazuje nam widzieć na ekranie Hitlera i jego współpracowników, ale to nie jest Hitler historyczny, to nie jest zdjęcie z 1945 toku. Hitlera z filmu „Upadek” nie ma.

My po prostu udajemy, że jest

Istotą filmu fabularnego jest właśnie to oparte na konwencji udawanie. Tak naprawdę Bruno Ganza, Samuel L. Jackson i Tomasz Karolak mają ze sobą jedną wspólną cechę: żaden z nich nie jest Adolfem Hitlerem. Że niby Bruno Ganza jest bardziej podobny do Hitlera niż Jackson albo Karolak? Zapewne tak, ale w dalszym ciągu niewiele to zmienia – przecież w innym filmie, gdy Ganza gra np. biznesmena nie krzyczymy „heloł, przecież to Adolf Hitler, patrzcie jaki jest podobny!”. Bruno Ganza „jest” Hitlerem tylko i wyłącznie dzięki całkowicie umownej konwencji. A skoro tak, to spokojnie możemy umówić się na inną konwencję, w której Hitlerem „będzie” kogo sobie tylko zażyczymy.

Nieprzypadkowo zresztą wrzuciłem zdjęcie z „Upadku” gdyż w notce dyskusyjnej poświęconej czarnemu Achillesowi pojawiło się również pytanie „czy Hitlera mógłby zagrać czarny aktor?”

Oczywiście, że mógłby. Co więcej, podejrzewam, że gdybyśmy przejrzeli listę afrykańskich filmów to czarnego Hitlera byśmy znaleźli. Ba, wyobrażam sobie, że Hitlera zagra koza, a akcja jest umieszczona w oborze i nie jest to zbyt oryginalny pomysł, gdyż w świecie zwierząt odgrywa się akcja powieści (i filmu) „Folwark zwierzęcy”, opartego na historii rewolucji bolszewickiej i jej następstw.

Film „oparty na faktach” nie jest filmem „przedstawiającym fakty” i to jest podstawowa prawda ekranu, którą trzeba znać zanim pójdzie się do kina

Rzeczywistość ma swoje ograniczenia, których nie mamy w filmach, jak choćby prawa fizyki (nie da się latać na miotle, ale Harry Potter mógł to robić), rzeczywistość historyczna (nie da się, ucząc historii udawać, że nie było żadnego Hitlera, natomiast może powstać film w którym konwencja zakłada jego brak i Lwów jest w 2017 roku nadal polski) czy takie prozaiczne rzeczy jak realia pracy policjantów (w rzeczywistości policjant uczestniczący w strzelaninie ma masę papierkowej roboty, nierzadko jest zawieszany w obowiązkach. Ale to nudne, dlatego w filmach, po zabiciu głównego wroga podchodzi do niego szef, klepie po plecach i odchodzą w stronę zachodzącego słońca).

Skoro więc filmy osadzone w rzeczywistości nie są związane jej prawami, tym bardziej nie dotyczy to adaptacji innych dzieł takich jak ekranizacja „Iliady” albo... „Fanatyk”.

„Iliada” opowiada o wojnie trojańskiej toczonej w starożytnej Grecji i już w literackim oryginale niewiele miała wspólnego z rzeczywistością. No, chyba, że w starożytnych wojnach naprawdę uczestniczyli bogowie, którzy dziś, nie wiedzieć czemu, siedzą cicho. „Fanatyk” to z kolei krótki film oparty na internetowej paście, którą ciężko jest przeczytać nie spadając ze śmiechu z fotela. Czego o filmie powiedzieć nie można.

Dla wielu osób zarówno „Iliada”, jak i pasta o ojcu wędkarzu są znane i na tej podstawie mają wobec filmowych adaptacji pewne oczekiwania... i popełniają tym samym poważny błąd.

„Romeo i Julia”. Taki stary dramat, Williama Szekspira. Akcja dzieje się kilkaset lat temu we Włoszech i idąc na ekranizację raczej nie spodziewamy się Florydy z lat 90-tych, po której biega w hawajskiej koszuli Leo DiCaprio prowadzący jednocześnie niemal niezmienione w stosunku do szekspirowskiej wersji dialogi. A jednak taki film powstał w 1996 roku i co więcej, został całkiem nieźle przyjęty przez krytykę. Między innym właśnie za nowatorskie ujęcie tematu, bo pomyślmy – gdyby można było nagrać „tylko jedną słuszną” wersję „Romea i Julii” to czemu cały czas reżyserzy teatralni i filmowi robią ją na nowo?

Achilles-murzyn to małe miki przy przeniesieniu szekspirowskiego dramatu w realia wojny amerykańskich gangów

Reżyser może sobie do woli żonglować takimi zmianami, może zmieniać białego z czarnym czy żółtym, może zamieniać szpadę na Glocka albo miecz świetlny pod jednym warunkiem – że każda ta zmiana ma sensowne miejsce w realiach rzeczywistości DANEGO UTWORU. Gdyby w „Upadku” nagle, totalnie wyrwany z kontekstu, pojawił się Sokół Millenium z „Gwiezdnych Wojen” i zabrał Hitlera na pokład Gwiazdy Śmierci to... no jeżeli nie chodziło o uzyskanie jakiegoś efektu absurdu to byłoby to co najmniej głupie.

A czy kolor skóry „Achillesa” taki sens ma? Za wcześnie wyrokować, znamiennym jednak jest, że różnica wyglądu zewnętrznego to chwyt często wykorzystywany do zaznaczania antagonizmów między postaciami (na zasadzie gruby vs chudy, niski vs wysoki, piękny vs brzudki) a Hektora, co ciekawe, zagra biały aktor...

Wszystko to fajnie, ale czy nie sądzisz autorze, że taka swoboda może mieć złe skutki? Co jeżeli ktoś pomyśli, że tak jest naprawdę?

Z przyczyn dla mnie nie do końca zrozumiałych nikt nie uczy się jeździć autem na podstawie „Szybkich i wściekłych”, za to całkiem sporo osób wiedzę historyczną czerpie z filmów. Tyle tylko, że to nie jest problem reżysera. Dobra sztuka taka jest, że czasami trzeba pomyśleć (a moim zdaniem również trochę poczytać), bo nierzadko celowo stara się nas zrobić w #!$%@? i właściwy sens trzeba wykopać spod warstwy niewiarygodnej narracji, subtelnego sarkazmu czy ironii. I nie można tego odrzucić tylko z tego powodu, że przez 12 lat edukacji nauczyciele przekonywająco nie potrafią wyjaśnić prostej kwestii, dlaczego oglądanie adaptacji nie zastąpi czytania lektury...

Bibliografia:

R. Ingarden – Kilka uwag o sztuce filmowej
M. Przylipiak – Kino stylu zerowego (bardzo ciekawa książka o tym czym charakteryzują się „typowe” filmy, czyli kręcone w tytułowym „stylu zerowym”)
D. Bordwell, K. Thompson – Film Art. Sztuka filmowa (świetna pozycja wprowadzająca do świata kina, poczynając od zagadnień teoretycznych, przez środki stylistyczne takie jak praca kamery czy dźwięk, aż po zarys historii filmu)

Obserwuj: #filozofiadlajanuszy Polub: na Facebooku

#zainteresowania #ciekawostki #gruparatowaniapoziomu #mikroreklama #sztuka #kultura #film #kino

[Naxster]

Nie musi być ani wierna, ani identyczna. Wszystko to jest zwykle decyzją reżysera. Chociażby Lśnienie Kubricka nie jest mocno wierne oryginałowi(Stephen King na przykład mocno nie lubi tego filmu), ale wyszło mu to na dobre i dostaliśmy jeden z bardziej oryginalnych filmów na tamte czasy.

@ejadaz689: lsnienie Kubricka jest CALKOWICIE #!$%@? ADAPTACJĄ. Jest też, równocześnie, WSPANIAŁYM FILMEM. Czaisz już różnicę? King ma pelne prawo być wkurzonym na ten film bo obnosi sie tytulem na ktory nie zasługuje. Moglby sie nazywać "Kubrick's Shining" i miec ktorki panel "loosly based on" i byloby wspanialym filmem nadal i nie byloby problemu adaptacyjnego.
Tak ktos zakochany w ksiazkach Kinga poszedl na seans i łapał sie za glowe co sie odwala na ekranie.

To jest ten problem który OP pominął, polityka i kasa. #!$%@? sie filmowi tytuł na ktory nie zasłużył bo sie sprzeda. Ja tego popierac

[Naxster]

@Kot_Tuwima: czyli przyznajesz ze zly casting pod gusta tworzy falszywy obraz historii utrzymywany przez lata?

[Gluptaki]

@patrykk994: Jezus od wieków był przedstawiany w kulturze zachodniej jako biały człowiek, więc to trochę inna kwestia.

@Niedowiarek: no tak, wystarczająco długo kłamać i problemu nie ma ( ͡° ͜ʖ ͡°)

[loczyn]

@loginnawykoppl: Mi czarny Heimdall nie przeszkadzal, bo akurat #!$%@? w dupe Nordyckiej mitologii to najmniejszy problem gowno-filmow Marvela.

Co do wpisu - robienie #!$%@? z logiki. Rozumiem w teatrze - ok, ale film tworzy sie tak, zeby uczestnika przeniesc w tamto miejsce, a immersja byla jak najwieksza.

Czarny Ahilles psuje immersje, zaklamuje historie, opluwa Greków i pokazuje, ze postulaty psycholewicy sa wazniejsze niz zdrowy rozsądek i porzadne

[plk_bbl]

@Kot_Tuwima: żadne zaskoczonko. Czytając ile z każdego z posągów Zeusa nakradziono kamieni i świecidełek można mieć o tym wyobrażenie. Z resztą Panie @Kot_Tuwima za taką Helenę to ja daję Oskara od razu... no może wg ówczesnych gustów powinna być odrobinę krąglejsza, bo ta to taka Westalka.