[stanislaw-cybruch]

#stan #ptak #zima #schronienie Przylatują do nas z dalekiej północy

Ptak, który śpiewa, nie zawsze jest szczęśliwy – zauważył pewien malarz. A człowiek, który nie jest jemu przyjazny, nigdy nie jest szczęśliwy.

Jesienią odlatują z naszych terenów ptaki sezonowe, które ponownie wracają wiosną. Ich miejsce zajmują, tuż przed zimą lub na jej początku (nawet jeszcze w styczniu), gatunki z dalekiej północy, które o tej porze roku - z braku pożywienia i trudnych warunków przetrwania - chronią się u nas, jak w przysłowiowej oazie spokoju, wytchnienia i ciepła. Lecą do Polski przede wszystkim jemiołuszki, gile i czeczotki.

Zjada głównie komary i muchówki

Jemiołuszka, jako gatunek zamieszkały na obszarach podbiegunowych – w tajgach i tundrach – to ptak wielkości szpaka, o gęstym, brązowo-szarym upierzeniu, z bardzo charakterystycznym zaostrzonym czubkiem na głowie i czarnym ogonem. Odżywia się pokarmem zwierzęcym i roślinnym. Dużym przysmakiem jemiołuszek są owoce jarzębiny. Gdy przelatują stadem nisko nad ziemią, słychać ich głos, brzmiący jak delikatny dzwonek. Gnieżdżą się w lasach iglastych i mieszanych od Skandynawii przez północną Rosję, Syberię, aż po Ziemię Baffina na wschodzie Kanady.

Latem poluje na owady, głównie komary i muchówki, chwytając je w locie. Jesienią i zimą zjada w dużych ilościach jagody, przede wszystkim głogu, tarniny, jemioły, dzikiej róży, śnieguliczki, jałowca, cisu i jarzębiny, a także mięsiste owoce krzewów i krzewinek. Czasem też zjadają pączki, rozwijające się liście i kwiaty, a nieraz także opadłe owoce.

Rozmnażają się w tundrze i tajdze, w trakcie krótkiego podbiegunowego lata (u nas nie wydają lęgów), w maju i czerwcu. Samica składa 4 – 5 niebieskawych jaj pokrytych rzadko rozsianymi, brązowymi i czarnymi plamami. Wysiadywaniem piskląt zajmuje się samica, samiec w tym czasie ją karmi. Pisklęta wykluwają się po 14 dniach, a po kolejnych 14 dniach, wylatują z gniazda, gdyż są w pełni lotne. Rodzice karmią malutkie pisklaki, głównie komarami, przy czym samiec podaje pokarm matce, a matka dzieciom. Jemiołuszki są w Polsce pod ścisłą prawną ochroną.

Chronią się u nas przed mrozami północy

Razem z jemiołuszkami przylatują do nas na zimę, z dalekiej północy i wschodu, gile. Bytują w ogrodach, parkach, na skrajach lasów, na terenach rolniczych i na skraju przedmieść. Ptaki te występują także nielicznie przez cały rok w niektórych regionach Polski. Zimą znajdują u nas swoje żerowiska i schronienie przed wielkim mrozami i śniegami, w swoich stałych miejscach zamieszkiwania, na północy kontynentu.

Gil jest nieco większy od wróbla. Ma krępą sylwetkę, wydatną pierś i dużą głowę, z czarnym wierzchem. Samiec i samiczka mają biały kuper i długi, niebiesko-czarny ogon oraz różowo-brązowy spód i długie, czarne skrzydła. Dziób - czarny, gruby, krótki i mocny. W okresie lęgowym jest ptakiem bardzo skrytym, a zimą jest dość mało płochliwym i daje się obserwować, nawet z ok. 0,5 m.

W okresie zimowym, gila można obserwować, gdy w stadach na drzewach szuka owoców. Te pięknie ubarwione ptaki, zwłaszcza samce – jak się określa pospolicie - o czerwonych brzuchach, kiedy żerują na zaśnieżonej polanie lub na gałęziach drzew, stanowią bardzo miły dla oka widok.

Buduje gniazdo w postaci czarki

Gile odżywiają się jesienią i zimą głównie nasionami drzew i krzewów leśnych, m.in. dzikiej róży. Chętnie wydłubują pestki z owoców jarzębiny. Wiosną zjadają pączki drzew i młode pędy, rzadko też nasiona chwastów. Bardzo lubią nasiona klonu. Po wylęgnięciu pisklaków żywią się na ogół suchymi i mięsistymi owocami – jagodami i owocami leśnymi, a także nasionami pokrzyw, łobody, jarzębiny, głogu, dzikiej róży, jaworu, czereśni, brzozy, olchy, dębu, buka, szczawiu. Nie interesują ich mięsiste części owoców, lecz ukryte w nich nasiona.

W okresie roku - od maja do lipca - wyprowadza dwa lęgi. Gniazduje blisko jezior, strumieni i górskich potoków. Gniazdo w postaci czarki, buduje przeważnie w trudno widocznych gęstwinach drzew iglastych, zwłaszcza na świerkach, jałowcach i jodłach, na wysokości 1,5–6 m nad ziemią. Budulcem gniazda są suche gałązki, korzonki, liście i trawy oraz mchy. Samica składa 4–5 małych jaj różnobiegunowych, wydłużonych, o kolorze bladoniebieskim, z nielicznymi czerwonymi lub brązowymi plamkami.

Po 12–14 dniach wysiadywania wykluwają się pisklęta. Karmią je solidarnie oboje partnerzy. Pisklęta przebywają w gnieździe około 2 tygodni. Potem jeszcze, przez jakiś czas, pozostają pod opieką rodziców, najczęściej samca. Wzmocnione i wrośnięte rozpoczynają samodzielne życie. Dorosłe gile i dzieci, po okresie lęgowym, opuszczają tereny gniazdowania i przelatują na niziny i pogórza, gdzie łatwiej zdobyć pokarm. Gile żyją do 15 lat, a czasem – jak wykazuje obrączkowanie - nawet 17 lat.

Czeczotka zwyczajna z tajgi i tundry Eurazji

Trzecim charakterystycznym ptakiem, który do nas przylatuje na zimę, jest czeczotka zwyczajna, lub czeczotka. To niewielki ptak wędrowny żyjący na północy Europy, na Syberii, Alasce i w Kanadzie. Czeczotka zwyczajna, w odróżnieniu od czeczotki brązowej, zamieszkuje od wieków na obszarach granicy tajgi i tundry Eurazji i Ameryki Północnej oraz w górach Europy Środkowej. Do nas przylatuje z północy w te miejsca, w których są dostateczne ilości pokarmu na bezpieczne przezimowanie. Wczesną wiosną powraca na swoje tereny w pobliżu koła polarnego.

Czeczotka, w nielicznych stadach odbywa lęgi w Polsce - w Tatrach, Karkonoszach, Górach Izerskich, rzadko lokalnie na Ziemi Kłodzkiej i na Wybrzeżu (ok. 40–50 par). Część par czeczotek zimuje tradycyjnie w Polsce. To mały ptak o krągłej sylwetce i grzbiecie brązowo-szarym z ciemnym, podłużnym kreskowaniem. Ma spód białawy, po bokach podłużne kreskowanie, na podbródku czarną plamę, a na czole - czerwoną plamę. Dziób czeczotki jest krótki, koloru żółtego.

Żywi się przeważnie nasionami drzew

Pożywieniem są nasiona drzew, przeważnie liściastych, uwielbia nasiona brzozy, także olchy i modrzewia. W okresie lęgowym zjada również małe owady, pająki i różne inne bezkręgowce. Pisklęta są karmione owadami i nasionami. Żeruje na krzewach i drzewach, szczególnie na brzozach, a zimą zbiera też nasiona z ziemi i ze śniegu.

W okresie lęgowym buduje gniazdo na niezbyt wysokich drzewach i krzewach, wśród gałęzi kosodrzewiny, a na północy – także blisko ziemi. I dobrze je ukrywa. Materiał budulcowy stanowią: korzonki, sierści, trawy poprzetykane puchem roślinnym i wełną. Wnętrze wyścielone jest piórkami i włosiem. Gniazdo przypomina postać koszyczka. Rocznie czeczotka wyprowadza jeden lub dwa lęgi, w maju i czerwcu. Samiczka znosi 5 - 6 niebieskawych jaj rdzawo nakrapianych.

Wysiadywanie młodych przez samiczkę trwa 10–12 dni, ale karmienie ich, należy do obojga rodziców. Po wykluciu, gdy pisklęta są jeszcze malutkie, matka ogrzewa je swoim ciałem i przez jakiś czas nie opuszcza gniazda. W tym czasie samiec karmi ofiarnie partnerkę i potomstwo. Jeżeli para chce wyprowadzić drugi lęg, budowane jest drugie gniazdo, zanim młode z pierwszego podrosną. Wtedy już samiczka wysiaduje drugi lęg, a partner nadal dokarmia pisklęta, w pierwszym gnieździe. Po 11–14 dniach od wyklucia pisklęta opuszczają gniazdo.

Czeczotka objęta jest w Polsce ścisłą prawną ochroną gatunkową. W Polskiej Czerwonej Księdze gatunek ten uznany jest za wymagający szczególnej uwagi. Gdy przyjdą do nas mrozy i śniegi pomóżmy ptakom przetrwać trudny czas zimy.

Stanisław Cybruch

Na zdjęciu ilustracyjnym - Jemiołuszka zwyczajna. Bohemian Waxwing (Bombycilla garrulus) in Simcoe, Norfolk County, Ontario, Canada. CC BY-SA 4.0, Foto autor: Ryan Hodnett - Own work, Uploaded by Ryan Hodnett.