Polska może rozwiązać wielkie zagadnienia swego bytu, zarówno gospodarcze, jak polityczne, tylko na jednej drodze, tylko przez wzmocnienie i decydujące wysunięcie na czoło naszego politycznego życia tych czynników, które łączą ludzi w jedną, mocnymi węzłami moralnymi związaną całość społeczną, które pogłębiają w człowieku przywiązanie do dóbr duchowych, moralnych i każą mu je stawiać wyżej ponad materialne, które są potężnym hamulcem dla pierwotnego egoizmu jednostki. Tymi czynnikami są religia, katolicyzm i poczucie narodowe,

Wiele się dziś mówi o ludzkości, jako czymś moralnie wyższym od narodu, wiele się deklamuje o

solidarności między narodami i potrzebie trwałego między niemi pokoju, znaleziono nawet praktyczny wyraz

tych idei w postaci Ligi Narodów, a przy niej lub obok niej całego szeregu organizacji międzynarodowych,

mających na celu zbliżać moralnie narody, łączyć je w najróżniejszych dziedzinach pracy, zwłaszcza duchowej, i

stępić odrębności narodowe: jedna wszakże pozostaje dziedzina, w której o solidarności, o wzajemnej pomocy

narodów niema mowy: to dziedzina walki gospodarczej, wyzysku jednego narodu przez drugi. Wszystko, co się

Bardzo pięknie napisał Barker: Gdyby mi kazano ułożyć formułę na sporządzenie narodu,

powiedziałbym: "weź najpierw pewien obszar; dodaj pewną formę organizacji (lub państwo) dla

zespolenia jego mieszkańców; pozwól, by pewien język, o ile nie było go tam na początku,

stopniowo przeważył; spraw, by wspólnota wierzeń i kultu zjednoczyła duchowo ludzi - a

następnie z tygla czasu i fermentacji wieków wyłoni się naród 71 .

Kolejność wymienionych przez Barkera faz nie jest przypadkowa: chcąc stworzyć naród trzeba

To, co się w ostatnich czasach dzieje w świecie, pozwala uważać za rzecz niewątpliwą, że jednym z najważniejszych faktów bliskiej przyszłości będzie emancypacja gospodarcza krajów dotychczas upośledzonych i wyzyskiwanych.

Wielkie, bogate narody naszej cywilizacji, dla których ta emancypacja jest katastrofą, mają jeszcze liczne sposoby hamowania jej postępu. Mają one stanowisko zdobyte i utrwalone, w ich orbicie cały świat krąży, posiadają najwyższą organizację przemysłu, handlu i bankowości, w ich ręku głównie są komunikacje świata, w ich ręku kapitały i panowanie nad kredytem międzynarodowym. One reprezentują najwyższe potęgi polityczne. Mają też wielką b--ń moralną w hypnozie, którą wywierają na inne narody, narzucając im swoje pojęcia, upodobania i zwyczaje, dostarczając im wzorów do naśladowania.{...}

Nie mniej przeto potężne ich środki pozwalają im dotychczas uzależniać od siebie inne państwa w ogromnej mierze i naginać ich postępowanie do swoich celów. Udaje się to tem lepiej, że temi innemi krajami często, rządzą ludzie ograniczeni, nie rozumiejący stosunków świata, pozbawieni i wiedzy, i kultury politycznej, którzy albo robią nietaktowne głupstwa, kompromitujące ich rząd i osłabiające jego pozycję, albo zachowują się wobec wytrawnych kierowników wielkich mocarstw, jak. posłuszni uczniowie wobec mistrzów.

Stąd kraje, dla których dzisiejsze przemiany w świecie wytwarzają warunki zdobywania coraz większej samodzielności gospodarczej i politycznej, prowadzone są, przez swoje rządy do coraz większej niewoli i nierządu gospodarczego. Miast drogą samodzielnej polityki zyskiwać na odbywającym się w świecie przewrocie gospodarczym, ciągną się one w ogonie tracących na tym przewrocie mocarstw, dzielą ich klęski, często w większej o wiele proporcji.

Roman Dmowski, Świat powojenny i Polska, 1931

Stara i oklepana prawda, że bezczynność jest głównym źródłem demoralizacji, stosuje się nie tylko do ludzi pojedynczych, ale i do narodów. W pospolitym znaczeniu mówi ona, iż życie czynne jest najlepszym zabezpieczeniem zdrowia duchowego, głębsze jednak wejrzenie w rzecz każe ją jeszcze uzupełnić: zdrowie duchowe człowieka wymaga zakresu życia czynnego, zużytkowującego jego najgłówniejsze zdolności i dającego ujście jego najwydatniejszym skłonnościom, bo nie zużytkowane siły ducha mogą takie same szkody wyrządzać w naszym

Kompleks Polski jako Mesjasza narodów jest źródłem tylu jadów

J?Sychicznych, że sam jeden wystarczyłby do zatrucia duszy Narodu.

Swiętość męki na Golgocie od słusznej kary konających obok Zbawiciela

łotrów dzieli tylko dobrowolność ofiary i doskonałość poprzedzającego

mękę żywota . Tak naród jak i człowiek mogą stracić życie czy niepodległość,

ale męczennikami stają się dopiero wtedy, gdy giną in odore

Jedynym sposobem dostarczenia dóbr, któreby te potrzeby zaspokoiły, jest pociągnięcie jednostek do świadczeń przymusowych – do podatków. Zakres tych potrzeb, to dziedzina gospodarki publicznej. Pozostaje oczywiście kwestją dyskusji, które z nich uznamy za tak ważne, że będą musiały być dostarczone środki dla ich zaspokojenia – jasne jest natomiast określenie negatywne: potrzeby, które powodują popyt, za których zaspokojenie ludzie gotowi są płacić, nie powinny być zaspakajane w drodze przymusowej gospodarki publicznej. Przy przyjęciu

Nasze młode pokolenie ma poczucie swej wyższości nad starszymi w pojmowaniu spraw narodu i państwa i widzi jej źródło w fakcie, że nie uczyło się w szkole niewoli i wolne jest od trucizn, które nam po niej zostały w spuściźnie. Dotyczy to wszakże całego młodego pokolenia Polski, we wszystkich warstwach narodu. W duszach młodego pokolenia naszego ludu odczuwamy nowe pierwiastki, które często bardzo wyraźnie się manifestują, pierwiastki, które pozwalają mu łatwo się

Przyczyny te [etatyzmu - tbs] leżą w naszej strukturze socjalno-kulturalnej. W bardzo szczupłej ilości występuje w Polsce typ nowoczesnego przedsiębiorcy – businessmana, „bourgeois” w znaczeniu stanu średniego. W masie reprezentują ten typ w Polsce głównie żydzi (poza Poznańskiem). Włościaństwo nie odgrywa dotychczas czynnej roli w kształtowaniu polityki ekonomicznej. Struktura socjalna Polski to mieszanina trzech typów: szlachcica[nomenklatury - tbs], inteligenta urzędnika i inteligenta z wolnego zawodu. Żaden z nich nie jest typem gospodarza-przedsiębiorcy

Obecnie rodzi się inne niebezpieczeństwo. Podnoszą głowę nacjonaliści szczególnego rodzaju, w typie Bismarcka, zwolennicy tępienia odrębności językowych i kulturalnych przy pomocy metod policyjnych. Poszła już po tej drodze Brazylia, nie licząc państw totalitarnych. Skoro mniejszości mają się stopić w wielki naród, rozumują ci ludzie, to im prędzej, tym lepiej dla nich samych. Po co rozkładać na raty to, co można zrobić szybko? Że boli? Że nieludzkie? Któżby się na to oglądał w epoce czołgu i samolotu.

Takiemu rozumowaniu przeciwstawia się coraz silniej pogląd, że prawo do zachowania odrębności etnicznej, w zakresie niegroźnym dla spoistości państwa i narastania wspólnoty wielkonarodowej, stanowi jedno z zasadniczych praw jednostki ludzkiej. Prawo to można niewątpliwie wywieść z prawa natury, boć fakt, że jednostka rodzi się w pewnej społeczności i bezwiednie przyjmuje jej język, właściwości i obyczaje, wynika z przyrodzonego porządku tego

świata, a nie z jakichś wadliwych ustaw czy instytucji, ustanowionych przez człowieka. Nie chodzi tu jednak o rozwijanie każdej grupy etnicznej w pełny naród. Cel jest znacznie skromniejszy; chodzi o to, by życie ludzkie uczynić znośniejsze51, który to cel, zdaniem Royal lnstitute for International Affairs, przyświecał twórcom traktatów mniejszościowych.

Nie jesteśmy faszystami, ani hitlerowcami, przede wszystkim dlatego, że jesteśmy ruchem czysto polskim, nie potrzebujemy obcych wzorów. Nie uważamy się za faszystów ani za hitlerowców również dlatego, że oba te ruchy mają wiele wad, a nawet grzechów, którymi obarczać się nie chcemy. Nie są

Myśl nasza we współczesnych pokoleniach ma pewną szczególną właściwość. Znamienne rysy umysłu polskiego – jasność, trzeźwość, realizm, które tak wybitnie występują u pisarzy naszych we wszystkich dobach dziejowych,. zupełnie nie ujawniają się dziś w naszym sposobie traktowania najdonioślejszych zagadnień bytu narodowego. Sprawy narodowe są przedmiotem, wobec którego przeciętny wykształcony Polak przestaje być człowiekiem realnym, dzisiejszym, nowoczesnym.

W naszej ojczyźnie ludzie, którzy w sprawach techniki, ekonomii, nawet często zagranicznej polityki trzymają się najświeższych

Ta przemiana wewnętrzna, odbywająca się dzisiaj z ogromną szybkością, wywołała już

zmianę w stosunku obcych do nas: prócz ludzi, należących do wymierającego w Europie

pokolenia, nikt się nami nie zachwyca, nikt nas nie uwielbia, ale też coraz rzadziej słyszymy słowa

pogardy i lekceważenia; w ostatnich zaś czasach, po okresie zupełnego zapomnienia o nas, w

pokoleniu, które dowiaduje się dopiero teraz o naszym istnieniu, zjawia się nowe o nas pojęcie,

niewolne jeszcze od reminiscencji, ale już łączące się ze spokojną oceną realnej naszej wartości.

Dla wielu ludzi jest to powodem do zmartwienia: tracimy swą oryginalność, zostajemy

powoli takim samym szablonowym skupieniem, jakimi są narody zachodniej Europy. Tymczasem

my raczej tracimy naszą monstrualność i zostajemy powoli zdolnym do życia, zdrowym,

normalnym społeczeństwem, zdrowym i normalnym o tyle, o ile nienormalne warunki polityczne

na to pozwalają. Nie dość tego – my powoli stajemy się coraz więcej społeczeństwem w wyższym,

współczesnym tego słowa znaczeniu, coraz silniejsze są węzły wewnętrzne, łączące nas w spójną

Nauka uważa dziś nacjonalizm za uchwytną rzeczywistość socjologiczną. Internacjonaliści nie

mają na swe poparcie argumentów naukowych; ich brak pokrywają pustą wielosłownością

publicystów w rodzaju H. G. Wellsa. Tymczasem w nauce ustala się pogląd, wyrażony zgodnie

przez wielu uczonych, o trudności wywołania uczucia zbiorowego obejmującego cały świat, wobec

nieuniknionego braku jakiejkolwiek zewnętrznej opozycji. W myśl zasad psychologii uczucie

zbiorowe powstać może dopiero z chwilą uprzytomnienia sobie odrębności od innej zbiorowości.

Wśród cech, określających przynależność narodową człowieka, można odróżnić cechy

obiektywne i subiektywne. Do pierwszych należą: język, obyczaj, wiara, wykształcenie, charakter,

pochodzenie itp. Cechy subiektywne to świadomość przynależności do danego narodu, gotowość

ponoszenia dla niego ofiar itp.

Na ogól cechy subiektywne i obiektywne pokrywają się. Bywa jednak, i to wcale nie rzadko, że

Ostatnia walka o wolność, będąca właściwie tylko negacją niewoli w przeciętnych swoich

przedstawicielach, skończyła się klęską. Po niej zapanowała negacja walki, a więc negacja negacji,

wspierająca się hasłami pracy ekonomicznej itp., nie mającymi nic wspólnego z szerszą myślą

narodową. Ale naród współczesny, zwłaszcza zaś naród, podlegający tak szybkiej jak nasz

przeróbce wewnętrznej, nie może długo żyć bez aspiracji, bez myśli przewodniej, przyświecającej

wszystkim jego pracom i walkom, bo warunki polityczne do nieustannej walki w takiej lub innej