W ciągu jednego dnia zginęło kilkanaście tysięcy polskich katolików i kilka tysięcy Żydów. Jeden z najtragiczniejszych kresowych mordów dokonanych przez zbuntowanych prawosławnych chłopów dokonał się 21 czerwca 1768 roku w Humaniu.
Czy w Rzeczpospolitej Obojga Narodów istniało niewolnictwo. Zapraszamy Was do odsłuchania specjalnego odcinka naszego podcastu https://anchor.fm/historia-jak...
który jest dostępny na wszystkich platformach bezpłatnie. Jeżeli podoba Wam się nasza praca i chcecie nas wesprzeć wystarczy subskrypcja kanału na Spotify lub Youtube. Jak słuchacie przez Apple Podcast będzie świetnie gdy zostawicie pozytywną recenzję: https://podcasts.apple.com/pl/...
Koliszczyzna w roku 1768, czyli najbardziej krwawy bunt ruskich chłopów w XVIII-wiecznej Rzeczypospolitej był następstwem pańszczyzny i trwającego kilka stuleci wyzysku najniższej warstwy społecznej przez szlachtę. A że szlachta w tym miejscu była najczęściej polska i katolicka to padła ofiarą niewyobrażalnego wręcz bestialstwa.
Ważnym aspektem historycznym rzezi, która w czasie koliszczyzny miała miejsce w Humaniu była inspiracja płynąca z Petersburga. To caryca Katarzyna Wielka rozgrywająca Rzeczpospolitą i króla Stanisława Augusta umiejętnie inspirowała antykatolickie nastroje na Ukrainie. W odpowiedzi na konfederację barską (1768) nawoływała do obrony prawosławia, wypędzenia Żydów, Polaków i unitów, przyłączenia się chłopów do państwa rosyjskiego a co najważniejsze obiecywała im zniesienie poddaństwa. Tak jak dwa wieki później w czasie rzezi wołyńskiej (1943), gdy Ukraińcy mordowali Polaków należy zrozumieć kontekst historyczny i społeczny tych tragicznych wydarzeń.
Aby zrozumieć specyficzną sytuację społeczną XVIII wiecznej Rzeczypospolitej należy przywołać relację z podróży po naszych ziemiach szwajcarskiego matematyka Johanna Bernoulliego:
„Ci ludzie są w takim stopniu własnością swojego pana, w jakim moją własnością jest pióro, którym kreślę te słowa. Pan się z nimi obchodzi tak, jak się z bydłem obchodzi; on ich zamienia, sprzedaje, przegrywa w zakładzie, w grze w karty, przepija” – tak relacjonował w XVIII w. podróż do Rzeczpospolitej.
Zwłaszcza na terenach Ukrainy występowały olbrzymie rozpiętości dochodowe, a ogromna część ukraińskiej ziemi uprawnej znajdowała się w rękach polskiej lub spolonizowanej szlachty – innymi słowy polskich panów. Tuż przed rozbiorami około milion ruskich chłopów było de facto własnością siedmiu tysięcy polskich posiadaczy ziemskich najznamienitszych polskich rodów, z których 200 najbogatszych posiadało aż pół miliona dusz. Frustracja wynikająca z wyzysku i podbudowana różnicami religijnymi eksplodowała podsycona przez Rosję. W czasie powstania chłopów zapłonęła praktycznie cała Ukraina, a słaba Rzeczpospolita nie była w stanie bronić szlachty oblężonej w Humaniu, gdyż wojska koronne były w trakcie wojny domowej z konfederatami barskimi.
Gdy miasto skapitulowało, rozpoczęła się rzeź – najpierw Żydów, którzy także kojarzyli się z wyzyskiem i obcą religią, a następnie szlachty która uciekła do miasta w okolicznych majątków. Mężczyźni byli mordowani, szlachcianki gwałcone, a nie oszczędzono także i dzieci. Wcześniej do chłopów przyłączyli się też i Kozacy zaporoscy, a także Kozacy z nadwornych milicji i oddziałów polskich arystokratów, którzy byli właścicielami zbuntowanych chłopów.
W pewnym momencie bunt chłopski przerodził się coś w rodzaju zrywu narodowowyzwoleńczego ruskich chłopów. Zresztą do dziś należy do jednej z chwalebnych legend narodu ukraińskiego, a jeden z przywódców Iwan Gonta uznany za bohatera narodowego.
Sytuacja w roku 1768 wymykała się jednak spod kontroli. W szczytowym momencie rebelianci i kontrolowali część ukraińskiej ziemi kijowskiej i bracławskiej. Do rozruchów doszło na Wołyniu, Podolu, Polesiu i na Litwie; ruch hajdamacki uaktywnił się nawet na Ukrainie Lewobrzeżnej. Chłopi ruscy ogłosili nawet Gontę, jednego z przywódców księciem humańskim.
Pożar na rozpalonej do czerwoności Ukrainie został ugaszony przez wojska rosyjskie z wydatnym udziałem Franciszka Ksawerego Branickiego, późniejszego uczestnika konfederacji targowickiej. Gonta został obdarty ze skóry i żywcem poćwiartowany, a pańszczyzna na terenie Ukrainy formalnie została zniesiona dopiero w 1861 r.
Zdjęcie: Józef Brandt – Zaporożcy
Komentarze (10)
najlepsze
Komentarz usunięty przez moderatora
Komentarz usunięty przez moderatora