Nie tylko piramidy.
Starożytność - W tej pracy postaram się chronologicznie przedstawić najważniejsze osiągnięcia cywilizacji egipskiej.
mariusz-wielgorski z- #
- #
- Dodaj Komentarz
Starożytność - W tej pracy postaram się chronologicznie przedstawić najważniejsze osiągnięcia cywilizacji egipskiej.
mariusz-wielgorski zStarożytność - Największe osiągnięcia cywilizacji egipskiej.
Starożytni Egipcjanie stworzyli ciekawą cywilizację. Cywilizacja to kultura społeczeństw rozwiniętych, która charakteryzuje się istnieniem pisma, instytucji państwa, systemu prawa, nauki i techniki, sztuki, literatury i religii. Pisząc o największych osiągnięciach cywilizacji egipskiej pragnę skupić się na okresie od Starego Państwa do I w. p.n.e , czyli do końca okresu hellenistycznego.
Egipcjanie osiedlili się na obszarze północno-wschodniej Afryki około 4 tys. lat p.n.e. Przełomowym momentem dla nich było zjednoczenie Górnego i Dolnego Egiptu około 3100 r. p.n.e przez władcę Górnego Egiptu, faraona Narmera. Historia zjednoczonego państwa egipskiego dzieli się na trzy zasadnicze okresy: Starego, Średniego i Nowego Państwa, oddzielone okresami przejściowymi, w których doszło do załamania państwowości egipskiej.
Okres Starego Państwa charakteryzował się rozbudowaną administracją państwową, rozwiniętą strukturą społeczną i wykształconą religią zoomorficzną. Wtedy też zaczął formować się kanon sztuki egipskiej. Egipt wówczas stał się potężnym imperium o powierzchni niemal takiej samej, jaką zajmuje dzisiaj. Stolicą państwa zostało miasto Memfis. Pierwszy władca zjednoczonego Egiptu przekazał władzę swoim potomkom. Stał się więc założycielem pierwszej dynastii.
Symbolem zjednoczenia Górnego i Dolnego Egiptu jest Paleta Narmera. Na załączonym wyżej awersie, widzimy Narmera noszącego koronę, który zabija wroga maczugą. Pokazany jest jako zwycięzca. Po prawej stronie od faraona Narmera znajduje się sokół, święty ptak boga Horusa, zoomorficzny symbol władzy.
W okresie Starego Państwa wykształcił się system administracji państwa - podział na okręgi i nomy. W wyniku uniezależnienia się nomarchów od faraonów jak i wieloletniej suszy nastąpił rozpad Egiptu na miasta-państwa. Dopiero w Średnim Państwie doszło do ponownego zjednoczenia Egiptu, a jego stolicą zostały Teby. W okresie Nowego Państwa Egipt ponownie był u szczytu swojej potęgi. Stał się największym mocarstwem na Bliskim Wschodzie. Zaczął dominować kult boga opiekuńczego Teb Amona-Re, jednak faraon Amenhotep IV z XVIII dynastiiw w XIV w. p.n.e. zdecydował o przeniesieniu stolicy do Acheaton i uznania kultu jednego boga Atona. Następca Amenhotepa IV, Tutanchamon powrócił do religii politeistycznej i wprowadził ponownie kult boga Amona-Re. Cywilizacja egipska ostatecznie upadła w 30 roku p.n.e. Wraz ze śmiercią Kleopatry, ostatniej przedstawicielki Ptolemeuszy Oktawian August przyłączył Egipt do imperium rzymskiego.
Osiedlenie się Egipcjan na obszarze północno-wschodniej Afryki było związane z wylewami rzeki Nil. Nie bez powodu grecki historyk zwany ojcem historiografii, Herodot napisał, że: "Egipt jest darem Nilu". Na podstawie załączonego poniżej źródła kartograficznego - mapy Egiptu można zauważyć, że rolnictwo rozwijało się tylko wzdłuż Nilu. Na tym obszarze panowały dogodne warunki osadnicze. Olbrzymie znaczenie miały wylewy rzeki począwszy od lipca do września. Wtedy woda nawadniała i użyźniała glebę, co umożliwiło uprawę zbóż i innych roślin. W celu pełnego wykorzystania wylewów Egipcjanie stworzyli sieć kanałów rzecznych, tam i sztucznych jezior, były to tzw. systemy irygacyjne, które odprowadzały nadmiar wody, zabezpieczały przed nadmiernym zalaniem i zwiększyły zasięg powierzchni upraw.
Warto dodać, że na brzegach Nilu budowano urządzenia pomiarowe, które kontrolowały poziom wód, tzw. nilometry. Ciekawostką jest sposób, w jaki Egipcjanie przelewali wodę bezpośrednio z rzeki do systemów irygacyjnych lub ogrodów. Wykorzystywali do tego tzw. szaduf, czyli rodzaj żurawia. Zasada działania była prosta, opierała się na dźwigni wykorzystującej przeciwwagę.
Najważniejszym osiągnięciem Egipcjan jest pismo. Ono dostarcza nam najwięcej informacji na temat życia społecznego i politycznego Starożytnych Egipcjan. Początkowo było to pismo piktograficzne-obrazkowe. Służyło do zapisywania transakcji handlowych. Później rozwinęło i pojawiło się pismo hieroglificzne. Większość znaków określała jakieś rzeczy. Najwcześniejsze zapisy hieroglifów pochodzą z okresu archaicznego czyli około 3 tys. lat p.n.e. Prawdopodobnie najpierw przedstawiano przedmioty, które później oznaczały także dźwięki. Pismo hieroglificzne z języka greckiego nazywane było "świętym pismem", natomiast Egipcjanie nazywali je "mową boską". Zapisywano je na kamieniach, papirusach lub glinianych tabliczkach. Co ciekawe w okresie Starego Państwa hieroglifami umiało posługiwać się zaledwie 1% całego społeczeństwa. Pismo było tak trudne, że większość Egipcjan potrafiła jedynie podpisać się pod własnym imieniem. Osoby umiejące pisać nazywano pisarzami lub skrybami. Zajmowały one wysoką pozycję w hierarchii społecznej. Aby odczytać jakiś dokument mieszkaniec zgłaszał się do skryby, który zajmował się przepisywaniem dokumentów lub ksiąg. Ostatnie zapiski pisma egipskiego pochodzą z końca IV w. Później przez wiele lat- aż do 1799 r. nikt nie był w stanie ich odczytać . Dopiero francuski językoznawca Jean Francois Champollion stwierdził, że hieroglify nie oznaczają tylko przedmiotów, ale również litery i dźwięki. W 1822 r. opublikował swoje wyniki badań i potrafił pierwszy odczytać imię Ptolemeusz i Kleopatra. Na załączonym źródle ikonograficznym widzimy Kamień z Rosetty. Został znaleziony przez armię napoleońską w 1799 r. w starożytnym mieście Rosetta, obecnie al Raszid. Każdy kolor oznacza inny rodzaj pisma.
kolor czerwony - hieroglify
kolor brązowy - pismo demotyczne kolor czarny - alfabet grecki Około 3 tys. p.n.e pismo hieroglificzne przekształciło się w pismo hieratyczne. Była to uproszczona forma, ułatwiająca zapis znaków tak aby w życiu codziennym było bardziej proste. Pismo hieratyczne nazywa się także kursywą, ponieważ zawierało pochyłe i proste znaki. Po 600 r. p.n.e zostało wyparte przez kolejny rodzaj pisma, jakim było demotyczne, które jeszcze bardziej uproszczono - składało się z dużej ilośći skrótów. Stosowano je głównie do tekstów religijnych i literackich, ale także o tematyce prawniczej.
Egipcjanie posiadali rozległą wiedzę astronomiczną. Potrafili wskazać na niebie planety np. Wenus, Mars czy Merkury. Tę umiejętność wykorzystali do opracowania kilku kalendarzy. Pierwszy, kalendarz słoneczny dzielił się na 365 dni i liczył 12 miesięcy. Opierał się na najważniejszej gwieździe – Syriusz zwanej w Egipcie "Sopdet", który pojawiał się po 70 dniach przed wschodem słońca. W tym czasie poziom Nilu zaczął się podnosić, aż dochodziło do jego wylewu. Egipcjanie uznali to za początek Nowego Roku i samo zjawisko nazwali "wepet renpet". Drugi kalendarz był nieco inny i bardziej skomplikowany, opierał się na cyklach księżyca. Dyktator Rzymu, Gajusz Juliusz Cezar po przybyciu do Egiptu poznał kalendarz słoneczny, zafascynował się nim i wprowadził go w Rzymie. Tak zwany kalendarz juliański funkcjonował do XVI wieku, kiedy został poprawiony przez papieża Grzegorza XIII w 1582 r. Obecnie kalendarz gregoriański jest powszechnie stosowany na całym świecie.
Egipcjanie pierwsi wprowadzili dzień, który liczył 24 godziny. Wierzyli, że niektóre dni są szczęśliwe lub nieszczęśliwe. Było to związane z życiem bogów, w dni niepomyślne nosili więcej amuletów lub odmawiali modlitwę. Ostatnie dni kończące rok obchodzili świątecznie, albowiem uważali je za dni narodzin Izydy, Ozyrysa, Horusa, Seta i Neftydy, były one świętem dla wszystkich, natomiast każdy dziesiąty dzień był także dniem świętym na wzór naszego weekendu. Do mierzenia czasu Egipcjanie używali zegara wodnego, posiadał proporcjonalne i dokładnie odmierzone otwory, do których woda wpływała i zaznaczała godzinę.
Kolejnym osiągnięciem cywilizacji egipskiej jest religia politeistyczna. Egipcjanie byli politeistami, oddawali kult wielu bogom. Wznosili dla nich miasta i świątynie, utożsamiali ich np. z życiem codziennym, siłami natury lub zwierzęciem bądź ptakiem. Wierzyli w życie pozagrobowe. Zaświaty wyobrażali sobie na kilka sposobów, jednym z nich była Kraina Zachodu. Aby do niej dostać się, zmarły musiał przejść niezwykle trudną i skomplikowaną drogę. Na końcu tej drogi czekał go sąd Ozyrysa, gdzie ważono jego serce. Jeśli wiódł dobre życie trafiał do Krainy Zachodu, natomiast jeśli grzeszył zostawał pożarty przez potwora. Egipcjanie uważali śmierć za stan przejściowy. Aby zmarły w zaświatach mógł właściwie funkcjonować trzeba było zachować jego ciało. Do osiągnięcia tego celu próbowali różnych sposobów. W okresie archaicznym królów grzebali pod ziemią, jednak zwłoki ulegały rozkładowi, więc wymyślili coś innego. Zaczęli ciała zmarłych mumifikować, czyli balsamować. Przed mumifikacją ciało przechodziło skomplikowany proces oczyszczenia. Potem zwłoki trafiały do tzw. wabetu, czyli warsztatu balsamiarza. Tam usuwano organy wewnętrzne, które później wkładano do specjalnych pojemników zwanych urnami kanopskimi. Do wysuszania ciała używano tzw. natronu czyli związku sodu. Po kilku dniach owijano je trocinami nasączonymi żywicą lub lnianymi pakułami. Następnie ciało bandażowano i zakładano amulety, tak powstała mumia. Na samym końcu balsamiarz noszący maskę szakala, która uosabiała boga Anubisa, nakładał maskę portretową na twarz zmarłego. Zwłoki umieszczone w trumnie wkładano do sarkofagu i zamykano jego pokrywę.
Na załączonym źródle ikonograficznym widoczna jest maska faraona Tutanchamona jako przykład maski grobowej. Została odnaleziona w grobowcu w Dolinie Królów. Precyzyjnie wykonana w pełni oddaje rysy tego młodego faraona. Na górze maski usytuowano głowę sępa i kobry, symbole władzy królewskiej, które miały zapewnić ochronę zmarłemu. Sztuczna broda z zagiętym końcem jest symbolem związku faraona z Ozyrysem. Faraonowie, chcąc by ich ciała przetrwały wieki w okresie Starego Państwa wznosili dla siebie i swoich rodzin monumentalne piramidy. W Gizie powstały piramidy takie jak np. Cheopsa, Chefrena czy Mykerinosa. W okresie Nowego Państwa zaczęto grzebać faraonów w Dolinie Królów, na zachodnim brzegu Nilu. Grobowce kuto głęboko w skałach, a ich wnętrza dekorowano.
Egipcjanie stworzyli bogatą literaturę. Wspomnę np. biografie urzędników, kroniki czy "Spowiedź zmarłego"- Księgę umarłych. Stojąc przed sądem Ozyrysa zmarły musiał recytować swoje dobre uczynki. Mówił o sobie same pozytywne rzeczy "Nie grzeszyłem", "Nie czyniłem zła", "Nie zabijałem". Porównywał swoją duszę do Feniksa, legendarnego ptaka Egipcjan, który spalał się w swoim gnieździe i powstawał z popiołów : "Czystość moja jest czystością tego wielkiego Feniska, który żyje w Herakleopolis". My jako chrześcijanie możemy uznać Księgę umarłych za pierwowzór naszego dekalogu.
W starożytnym Egipcie kanon sztuki egipskiej był stały, niezmienny i zależał od władcy. Polegał na zachowaniu proporcji między poszczególnymi częściami ciała ludzkiego. Głowę i nogi przedstawiano z profilu a oko i tors ukazywano frontalnie. Wielkość postaci zależała od pozycji zajmowanej w hierarchii społecznej, np. postać mężczyźny była zazwyczaj większa od postaci kobiety czy dzieci. Mężczyzna na reliefach miał zazwyczaj ciemniejszą karnację od kobiety, albowiem jasna była symbolem dobrobytu, a kobiety nie musiały pracować i zostawały w domach. Faraonowie, natomiast zawsze byli przedstawiani jako więksi od pozostałych osób. Wiązało sie to z ich najwyższą władzą absolutną. Wyjątkiem kanonu egipskiego są czasy rządów Echnatona (Amenhotepa IV) w XIV w. p.n.e . Faraon ten kazał przedstawiać siebie bardzo realistycznie, podobnie jak żonę i dzieci. Na przedstawionej poniżej płaskorzeźbie widzimy Echantona wraz z rodziną, Echnaton całuje swoje dziecko i bawi się z nim. To dzieło krytykowano w tamtych czasach. Egipcjanie byli bowiem przyzwyczajeni do formalnych i tradycyjnych wizerunków. Faraon powinien wyglądać jak potężny władca, a nie jak król o niemalże kobiecym ciele. Żona Echnatona to Nefretiti, której pochodzenie nie jest znane, ale istnieje kilka hipotez. Jedna z nich głosi, że była córką faraona Aj, który po śmierci Tutanchamona wstąpił na tron.
Przejdę teraz do omówienia budownictwa. Już za czasów Starego Państwa Egipcjanie budowali piękne, monumentalne świątynie. Faraonowie nazywali je "Domami milionów lat", wierzyli, że będą trwały wiecznie. Kamień był głównym budulcem tych konstrukcji. Świątynie były symbolem bóstwa, we wnętrzu zazwyczaj stał posąg za pośrednictwem, którego można było nawiązać kontakt z bogiem . Do wzniesienia takich budynków potrzeba było tysięcy ludzi. Najczęściej byli to chłopi albo jeńcy, którzy za ciężką pracę, jaką wykonywali, otrzymywali wyżywienie i zakwaterowanie. Wstęp do świątyń mieli tylko kapłani. Byli podzieleni na grupy tzw. fyle, gdzie każdy przynajmniej trzy razy w roku pełnił służbę i dbał o bezpieczeństwo bóstwa. Do wnętrza wchodziło się przez specjalną bramę zwaną pylonem. Cały teren dzielił się na trzy części: dziedziniec, sanktuarium i salę hypostylową. Na dziedzińcu odmawiano modlitwę, natomiast w sali hypostylowej odprawiano ceremonie składania ofiar. Warto zwrócić uwagę na detale - przed każdym pylonem znajdowały się "obeliski", czyli wysokie, smukłe pomniki w kształcie słupa. Mieściły się na nich inskrypcje z imionami władców. Kolejnym elementem uzupełniającym są aleje sfinksów umieszczane przed pylonami. Były to posągi w kształcie lwa z głowami baranów, przypominały boga-słońce.
Na załączonym źródle ikonograficznym widzimy jedną z najwspanialszych i najpiękniejszych budowli Egiptu - wielkie dzieło faraona Ramzesa II z okresu Nowego Państwa (XIII w. p.n.e), poświęcone bogom Amonowi-Re (bóg słońca) oraz Ptahowi (bóg stworzyciel). Charakterystyczną cechą tej świątyni są cztery monumentalne posągi o wysokości 20 metrów każdy. Ukazują Ramzesa II siedzącego na tronie.
Również egipskie domy są przykładem wysokiej techniki budowlanej. Większość budynków wykonywano z cegły mułowej, którą wysuszano na słońcu. Niektóre posesje posiadały nawet trzy piętra. W każdym znajdował się pokój recepcyjny, służył do prowadzenia interesów, oprócz tego istniały sale, gdzie przyjmowano gości i pomieszczenia prywatne takie jak np. sypialnia. Ściany były pomalowane i otynkowane, każde na ten sam kolor. W środku znajdował się hall centralny, którego dach podtrzymywały filary. Okna umieszczano pod sufitem, zasłaniano je matami. W okresie letnim większą część dnia spędzano na dachu, spano tam nawet ze względu na panujący chłód.
W okresie hellenistycznym, Egipt Ptolemejski stał się jednym z największych potęg Bliskiego Wschodu. Nastąpił rozkwit faraońskiej architektury i sztuki. Powstało wiele wspaniałych świątyń m.in w Edfu, Ombo czy Esna. Nowa stolica Egiptu, Aleksandria stała się najpiękniejszym miastem hellenistycznym. Za panowania dynastii Ptolemeuszy wybudowano "Muzejon" (Muzeum). Pełnił funkcję ośrodka badawczego, do którego wędrowało wielu wybitnych uczonych świata greckiego. Za panowania Ptolemeusza I wybudowano Latarnię Morską na wyspie Faros, która jest uznawana za jeden z Siedmiu Cudów Świata Starożytnego. W Aleksandrii mieściła się również Wielka Biblioteka Aleksandryjska licząca około 500 000 zwojów papirusowych.
Reasumując, cywilizacja egipska miała niezwykłe osiągnięcia. System irygacyjny zapewniał rozwój rolnictwa, z kolei monumentalne budownictwo świadczy o olbrzymiej wiedzy matematycznej starożytnych mieszkańców Egiptu. Religia egipska była religią politeistyczną, nad jej kultem czuwali kapłani, którzy dysponowali rozległą wiedzą matematyczną i astronomiczną. Należy pamiętać, że kalendarz egipski wywarł poważny wpływ na rachubę czasu. Poprawiony i istniejący dziś pod nazwą kalendarza gregoriańskiego jest powszechnie stosowany na świecie. Pismo spowodowało rozwój literatury, która była bardzo zróżnicowana: utwory o treści religijnej, biografie urzędników, kroniki, nauki lub upomnienia. Najbardziej znane dzieło literackie to Opowieść Sinuhe, które czytają kolejne pokolenia na całym świecie.