#6 Istota wybrakowana

Podstawowym pojęciem niemieckiej antropologii filozoficznej jest idea Mängelwesen Arnolda Gehlena, która w tłumaczeniu Elżbiety Paczkowskiej-Łagowskiej oznacza istotę nacechowaną niedostatkiem. Koncepcja ta mówi, że człowiek na tle pozostałych gatunków jest stworzeniem wybrakowanym i biologicznie nieprzystosowanym do życia w przyrodzie. Nie ma bowiem ani futra chroniącego przed zimnem, ani kłów służących do obrony, ani nawet wyspecjalizowanych zmysłów. Aby zrekompensować wrodzone braki, musi on wytworzyć narzędzia takie jak odzież lub b--ń, dającePokaż całość

#5 Ekologia głęboka

Chrześcijaństwo oraz marksizm w równym stopniu oparte są na przesłance starotestamentowej. Ich celem jest z kolei pokonanie śmierci, która najmocniej wiąże człowieka z przyrodą, jednak wybierają do tego różne drogi – doskonalenia ducha lub doskonalenia ciała. Wynika to stąd, że chrześcijanie pojmują jeszcze świat przy pomocy siatki Natura – Człowiek – Bóg, podczas gdy marksiści operują już tylko w siatce Natura – Człowiek. Pierwszy światopogląd jest w związku z tym teocentryczny, czyli skoncentrowany na Bogu i wieczności, zaś drugi antropocentryczny, a zatem skupiony przede wszystkim na człowieku oraz jego doczesnych, ziemskich potrzebach.

Wspólnym przeciwnikiem chrześcijaństwa i marksizmu jest natomiast ekologia głęboka, która uderza w sam fundament cywilizacji Zachodu, odrzucając opozycję człowieka i przyrody. Jest to w istocie współczesna próba zredukowania siatki pojęciowej do jednego elementu – Natury. Stanowisko to cechuje kosmocentryzm, który zbliża go raczej do myśli Wschodu i pojawiającej się w niej nadziei eschatologicznej związanej z połączeniem się człowieka ze Wszechświatem.

EkologiaPokaż całość

#4 Homo in statu nascendi

Tylko i wyłącznie od człowieka zależy, czy transcendentalizm będzie prawdziwy. Zdaniem Pico della Mirandoli istotą homo sapiens jest to, że nie ma ustalonej istoty. Został on umieszczony między istotami ziemskimi a istotami niebiańskimi, w samym centrum wielkiego łańcucha bytów, i ma możliwość stoczenia się do poziomu zwierząt, jak i wspięcia się do rzędu bogów. Podobną tezę wysuwa Fryderyk Nietzsche, który – jak wiadomo – usuwa z hierarchii Absolut i pisze, że człowiek to lina rozpiętą między zwierzęciem i nadczłowiekiem. Wiara w możliwość swobodnej autokreacji stanowi także dogmat współczesnych transhumanistów w stylu Yuvala Harariego i Nicka Bostroma, głoszących potrzebę złamania biologicznych granic.

Do wyjścia ze stanu natury wiodą zaś dwie drogi. Pierwsza to transcendentalizm contra natura, który opiera się na założeniu, że człowiek wykracza poza przyrodę przez opanowywanie zewnętrznej natury. Chodzi tu przede wszystkim o doskonalenie ciała i społeczeństwa przy użyciu technologii, które przyświeca właśnie wspomnianym transhumanistom. Przykładem ruchu intelektualnego bliskiego transcendentalizmowi contra natura jest również marksizm i wyrosła na gruncie materializmu komunistyczna wizja Człowieka-Boga. Zdaniem filozofów marksistowskich ów punkt kulminacyjny dziejów nastąpi dopiero w przyszłości, kiedy ludzkość całkowicie przejmie racjonalną kontrolę nad przyrodą i własną biologią.

DrugaPokaż całość

#3 Przesłanka starotestamentowa

Jedną z absolutnie fundamentalnych idei w filozofii, która pozwala mapować systemy myślowe w historii, jest idea opisująca relację człowieka i natury. Za Bogusławem Wolniewiczem można wyróżnić dwa główne stanowiska dotyczące tego stosunku: naturalizm oraz transcendentalizm. Pierwsze mówi, że człowiek jest częścią przyrody – drugie, że człowiek poza naturę wykracza.

Cywilizacje wyrosłe na gruncie religii Abrahamowych – judaizmu, chrześcijaństwa czy islamu, opierają się na aksjomacie, który Stanisław Lem nazwał przesłanką starotestamentową: czyńcie sobie ziemię poddaną. W myśl owego przykazania dzieje rodzaju ludzkiego stanowią w istocie historię wychodzenia ze stanu zależności od natury, którą można metaforycznie nazwać domem niewoli. Warto zdać sobie przy tym sprawę, jak bardzo to radykalne przeciwstawienie przyrody i człowieka uformowało nasze myślenie o świecie, poczynając od stosunku wobec zwierząt. Co ciekawe, radykalny antropocentryzm, wywyższający ludzi na tle natury i dający im władzę nad innymi stworzeniami, jest nieobecny w religiach Wschodu – taoizmie, hinduizmie i buddyzmie – gdzie człowiek stanowi tylko część świętego Wszechświata pojmowanego jako byt duchowy.

ZarównoPokaż całość

#2 Wolna myśl religijna

Droga filozofa wiedzie zawsze między czystym sceptycyzmem i absolutnym dogmatyzmem. Zdaniem Mikołaja Bierdiajewa, którego spośród wszystkich rosyjskich myślicieli religijnych cenię najwyżej, zarówno sceptyk, jak i dogmatyk zamierają w bezruchu – pierwszy nie idzie nigdy naprzód, z kolei drugi w pewnym miejscu zatrzymuje się w intelektualnym rozwoju. Zawieszenie sądu powinno być natomiast tylko punktem wyjścia uczciwego myśliciela, a jego celem musi być nieustanna praca nad własnym stanowiskiem oraz wytrwałePokaż całość

#1 Filozofia i historia idei

Filozofia nie jest nauką. Filozofia służy tylko rozjaśnianiu i porządkowaniu idei przy użyciu logiki w celu lepszego rozumienia człowieka i świata. W odróżnieniu od nauki, operuje ona na wysokim poziomie ogólności i nie powinna wchodzić w rolę przyrodoznawstwa, formułując szczegółowe twierdzenia dotyczące natury, ponieważ nie ma ku temu potrzebnych narzędzi.

Bogusław Wolniewicz – największy polski filozof XX wieku i mistrz ostrych rozróżnień – dzielił filozofię na filozofię analityczną oraz filozofię profetyczną. Pierwsza ma podejście minimalistyczne i ogranicza się do analizy pojęć, argumentów i przekonań. Druga natomiast ma podejście syntetyczne i zbiera idee w całościowy, spójny obraz rzeczywistości. Mało tego, próbuje ona także nakreślić wizję świata i człowieka, odpowiadając na przykład na pytanie, jakie miejsce powinien zajmować w porządku natury jako istota świadoma i twórcza. W swoich ścisłych granicach nauka podaje bowiem wyłącznie deskryptywne tezy na temat sfery bytów i faktów – czyli tego, co jest – nie formułując żadnych normatywnych wskazań odnoszących się do sfery etyki i wartości, którymi każdy, świadomie lub nie, kieruje się w codziennym życiu.

PozaPokaż całość