Po raz kolejny spotkało mnie, że mój rozmówca miał błędne wyobrażenie o tym, co się dzieje na powierzchni gwiazd. Wychodzi na to, że powszechne jest rozumienie jakoby Słońce było kulą ognia. Równie często spotykam się z przekonaniem, że całe Słońce jest jak milion milionów wybuchów atomowych, a na jego powierzchni zachodzą ciągłe eksplozje termojądrowe. Obydwa te stwierdzenia są błędne. Wydawałoby się to oczywiste, a jednak wciąż dostaję o to pytania. Pozwólcie że rozgonię wszystkie niejasności w tym wpisie.
Zacznę od banałów: Słońce jest gwiazdą. Gwiazdą nazywamy zwarty obiekt o takiej masie, który w swoim rdzeniu potrafi (lub potrafił w przeszłości) stworzyć warunki do syntezy helu z wodoru. Każda gwiazda zaczyna życie od produkcji helu. W żargonie astronomicznym, hel produkowany w gwiazdach jest nazywany czasem "popiołem" po "spalaniu" wodoru. Te terminy lubią wyciekać do artykułów popularnonaukowych i później czytelnicy są karmieni informacjami, jakoby gwiazdy dosłownie spalały wodór, co nie jest prawdą. W gwiazdach nie zachodzi utlenianie, które jest istotą procesu chemicznego spalania.
Proces syntezy helu z wodoru następuje w rdzeniu gwiazdy. Tylko tam mogą zachodzić takie reakcje, bowiem tylko tam panują odpowiednie ciśnienie oraz temperatura, aby mogło dość do tunelowania (tak, synteza w gwiazdach jest możliwa właśnie dzięki procesom kwantowym). Co za tym idzie, wszystko dookoła rdzenia gwiazdy to tylko... względnie gęsty materiał. Tym materiałem jest plazma, czyli mieszanina zjonizowanego gazu oraz elektronów. Plazma słoneczna to w 3/4 plazma wodorowa, a w 1/4 plazma helowa. Reszta pierwiastków jest zaniedbywalna. Gęstość plazmy w Słońcu jest dość zróżnicowana. Bardzo blisko rdzenia gęstość naszej gwiazdy jest 20 razy większa od gęstości wody. Z czym to porównać? Cóż, odpowiada to gęstości kryształów osmu (taki pierwiastek), chociaż wciąż jest to mało intuicyjne. Chyba najlepszym przykładem będzie złoto w temperaturze pokojowej. Mamy zatem plazmę słoneczną gęstą jak metaliczne złoto, która siedzi blisko środka gwiazdy. Wystarczy jednak oddalić się na nieco więcej niż połowa promienia Słońca od jego centrum, a gęstość gwiazdy będzie taka sama jak gęstość wody w kranie. Jeśli oddalimy się jeszcze bardziej od centrum gwiazdy (na jakieś 0.95 promienia), czyli będziemy zanurzeni całe 35 000 kilometrów pod fotosferą, gęstość gwiazdy będzie mniejsza od 0.01 grama na centymetr sześcienny. Czy to mało? To tyle samo, ile ma najgęstszy nietoksyczny gaz na Ziemi. Ten sam gaz, który można spotkać na różnych filmikach na Youtube: [na przykład tu [klik]](https://www.youtube.com/watch?v=DzLX96VWTkc). Zbliżając się do fotosfery, która jest widomą powierzchnią gwiazdy, zobaczymy że jej plazma będzie tak rozrzedzona, że można by jej nie zauważyć, gdyby nie jej temperatura. Ciśnienie panujące w fotosferze wynosi, przeciętnie, 50 hektopaskali. Tyle samo wynosi różnica pomiędzy wysokim oraz niskim ciśnieniem w Krakowie. Czy na co dzień to jest zauważalne? Chyba tylko jak ktoś jest meteopatą i ma migreny ;).
Jak widzicie, procesy "spalania" wodoru w hel mają prawo zachodzić wyłącznie w sercu gwiazdy. Nie ma szans, żeby gdzieś w okolicach powierzchni normalnej gwiazdy dochodziło do zjawiska syntezy helu. Oczywiście są wyjątki w postaci białych karłów, ale to są gwiazdy-zombie. Podobnie jest z gorącymi podkarłami, ale to są tak naprawdę same rdzenie gwiazd, bez otoczek plazmy, więc... temat na inny wpis.
Wracając jeszcze do mitu z płonącym Słońcem, należy rozprawić się z temperaturami panującymi na Słońcu. W rdzeniu gwiazdy temperatura wynosi kilka milionów stopni Celsjusza. Tak naprawdę, to są takie kosmiczne wielkości, że "temperatura" tu niewiele znaczy. Kluczem jest energia, która została wyprodukowana w procesie syntezy helu z wodoru. Wodór, łącząc się w hel, pozostawia po sobie energię, która swobodnie ulatuje w słoneczną plazmę. Część energii ucieka jako fotony, a część jako neutrina. W każdej sekundzie przez powierzchnię porównywalną z wielkością paznokcia przelatuje 100 000 000 000 (nie pomyliłem się, sto miliardów) neutrin wyprodukowanych w rdzeniu Słońca. Neutrina olewają całą materię i po prostu sobie lecą. Żeby mieć dużą pewność złapania neutrino, trzeba by ułożyć blok ołowiu na całej długości od Słońca do Plutona (taka planeta karłowata, może ktoś słyszał, chociaż mało się o niej na mirko mówi). Póki co za pomocą różnych instrumentów, umiemy obserwować ich kilka na dobę. Można więc uznać, że energia uniesiona z centrum Słońca przez neutrina to energia stracona i należy skupić się na fotonach. Te z kolei, wyprodukowane w procesie fuzji, są fotonami o ogromnych energiach. To są fotony o energiach gamma. Bardzo szybko reagują z otaczającą je plazmą, przekazując energię jonom i elektronom. Plazma słoneczna dostając od fotonu energetycznego kopa, reemituje go dalej lub emituje kilka(set) mniej energetycznych fotonów. W efekcie, droga takiego hipotetycznego fotonu, od chwili kreacji w procesie syntezy, przez zderzanie się z plazmą w Słońcu, aż do ulecenia w kosmos z powierzchni fotosfery, trwa przeciętnie kilkaset tysięcy lat. Można bezpiecznie założyć, że z każdym kolejnym zderzeniem, foton będzie tracił energię. A zatem im dalej będzie od centrum gwiazdy, tym mniejszą będzie energię unosił. Z drugiej strony, rdzeń Słońca jest relatywnie mały, a powierzchnia Słońca, która odprowadza całą nadwyżkę energii, jest relatywnie duża. Stąd już tylko krok od wyobrażenia sobie, jak to możliwe, że w środku Gwiazdy panuje temperatura kilku milionów stopni, podczas gdy w jej najbardziej zewnętrznych warstwach temperatura wynosi około 10 000 Kelwinów.
Ponownie wylądowaliśmy w fotosferze. Jest ona gorąca, rzadka i składa się niemal wyłącznie ze zjonizowanego wodoru. Nie ma tam tlenu, więc nie ma co się palić. Nie ma warunków do tunelowania kwantowego, więc nie ma jak zachodzić fuzja. Co się więc dzieje na powierzchni Słońca? Słońce kipi. Nie są to procesy odpowiedzialne za spektakularne łuki i rozbłyski na Słońcu, ale odpowiadają one za całościowy obraz fotosfery.
**Materia na powierzchni Słońca bulgoce**. Nie ma tam bąbli powietrza, ale są bąble plazmy o różnych temperaturach. Zachodzi gwałtowne zjawisko konwekcji. Bąble materii wychodzące z dolnych warstw fotosfery wypływają na jej powierzchnię. Nazywamy je granulami, a ich skupiska: supergranulami. Chyba najlepiej widać je na zdjęciach od @namrab (np. [tu [klik]](http://www.wykop.pl/wpis/11931441/sloneczko-w-poludnie-wisi-juz-calkiem-wysoko-nad-h/), te ciemne to plamy na Słońcu, a granule to ten groszek na całej powierzchni Słońca). Supergranule mogą zajmować powierzchnie nawet kilku planet Ziemi ustawionych w jednej linii. Pozostaje ostatnie pytanie: jeśli na powierzchni gwiazdy nie zachodzą procesy jądrowe oraz gwiazda nie płonie, to dlaczego Słońce świeci?
Słońce świeci, bo fotosfera jest gorąca. Przykład: jak @trollsky rozgrzewa materiał pod noże w swojej kuźni, to metal po wyjęciu z pieca świeci. Wrzucicie gwóźdź do ogniska, to ten też się nagrzeje i zacznie świecić. Opis tego świecenia spełniony jest przez tzw. ciało doskonale czarne. Na takiej samej zasadzie świeci Słońce. Plazma wodorowa w fotosferze ma około 6000 Kelwinów, dlatego Słońce świeci w przybliżeniu tak, jak ciało doskonale czarne o temperaturze 6000 Kelwinów. Oczywiście znów trzeba wspomnieć o czymś takim jak pył oraz linie absorpcyjne, należą się dwa słowa serii Balmera... Ale to znów będzie temat na inny wpis. Mam nadzieję że to co było najważniejsze, w tym wpisie zostało przekazane ;).
Gwiazdy - kule plazmowe bez płomienia.
-------------------------------------------------------- Takie rzeczy tylko w #astronomiaodkuchni ( ͡°͜ʖ͡°)ﾉ⌐■-■ -------------------------------------------------------- W następnym wpisie: jak powstaje pole magnetyczne w Słońcu oraz dlaczego istnieją protuberancje. -------------------------------------------------------- Przyjmuję zamówienia na tematy wpisów :-] Jak chcecie żebym napisał na konkretny temat, zaproponujcie w komentarzach!
@Al_Ganonim: TO POWINNO BYĆ OSIEM RAZEM NA GŁÓWNEJ, TRZY RAZY NA ONECIE I W GŁÓWNYM WYDANIU WIADOMOŚCI. a nie jakiś debil z pociachanym ryjem. Szacuneczek Panie Alu
@Al_Ganonim: Skoro to wpis o gwiazdach, to ... mam pytanie o gwiazdy ;) Czy gdyby w jakiejś sąsiedniej galaktyce wybuchła supernowa i jety podczas tej eksplozji byłyby skierowane w kierunku Ziemi, to czy te jety mogłyby wyrządzić ziemskiemu życiu jakieś szkody, czy to już zbyt wielka odległość na ich niszczycielskie działanie?
@Al_Ganonim: No i ostatnie pytanie na dziś ;) Czy astronomom znana jest choć jedna gwiazda międzygalaktyczna? Mam na myśli gwiazdę która urwała się z grawitacyjnej smyczy swojej macierzystej galaktyki i leci sobie w przestrzeni międzygalaktycznej.
Żeby mieć dużą pewność złapania neutrino, trzeba by ułożyć blok ołowiu na całej długości od Słońca do Plutona (taka planeta karłowata, może ktoś słyszał, chociaż mało się o niej na mirko mówi). Póki co za pomocą różnych instrumentów, umiemy obserwować ich kilka na dobę.
@Al_Ganonim: i właśnie tego nie rozumiem :) Z jednej strony blok ołowiu aż do orbity Plutona, z drugiej lekko przerośnięty basen z wodą i fotodetektory. To
@Al_Ganonim: A tak serio wyjaśnij mi o co w tym chodzi. Ja swoich znajomych pytałem niejednokrotnie jak tam im badania idą. Mam nadzieję że to nie jest jakieś naukowe faux pas. xD
@Al_Ganonim: Słońce emituje dużo energii, a z tego co się orientuje z energii można wytworzyć materie (równania Einsteina). Moje pytanie brzmi więc czy Słońce z samej energii syntetyzuje materie?
@Dassault: Zazwyczaj prowadzenie badań jest dalekie od modelowej pracy naukowca. Pracuje się na przestarzałym sprzęcie, bywa że ma się narzucone przez kogoś z góry jakieś nielogiczne metody, a opracowywanie wyników bywa okropnie uciążliwe, jeśli się nie pracuje na naprawdę dobrych instrumentach. A czasami bywa też tak, że tuż przed skończeniem badań i napisaniem publikacji okazuje się, że inna grupa badawcza Cię ubiegła o jakiś tydzień. Szczególnie jak się podchodzi do
@Al_Ganonim: Dzięki za ten wpis, masz zdolność bardzo obrazowego wyjaśniania zagadnień, przykłady i linki, były bardzo pomocne. Z radością przeczytam twoje kolejne wpisy. Podnosisz poziom mirko, bez dwóch zdań - takich ludzi nam trzeba ( ͡°͜ʖ͡°)
@Dakkar: Energia spoczynkowa jednego protonu jest około 34 razy większa od energii wyprodukowanej podczas jednorazowej syntezy helu z wodoru. Musiałbyś zmusić wszystkie fotony powstałe podczas reakcji fuzji oraz wszystkie neutrina do skumulowania się w jednym punkcie w tym samym momencie. Prawdopodobieństwo wykreowania protonu będzie bardzo małe.
@zwyklyszym: Ha, dobre pytanie :). Gdyby wypełnić rdzeń gwiazdy materiałem nie ulegającym fuzji w takim stopniu, że jedyne paliwo gwiazdy będzie znajdowało
@Al_Ganonim: Mój ojciec zawsze mówi, jak coś w telewizji usłyszy, że znaleźli jakąś planetę, na której jest woda, a jak jest woda to nie ma c---a, musi być życie. I potem dalej ciągnie temat, że kosmici, że UFO, w ogóle oni mają takie technologie i sobie różne bajki dopisuje. Co o tym powiesz?
@Al_Ganonim: Zgadza się, gdybyśmy mówili o fuzji dwóch atomów ale przecież takich reakcji zachodzi tam pełno, a więc pełno tam energii z której mogłaby powstać materia. Czyż nie?
Zmarła mi przed chwilą mama, 6 lat temu tata, jak jeszcze byłem nastolatkiem. 22 lata na karku, od dawna się czułem sam na tym świecie, ale teraz to już przesada
Po raz kolejny spotkało mnie, że mój rozmówca miał błędne wyobrażenie o tym, co się dzieje na powierzchni gwiazd. Wychodzi na to, że powszechne jest rozumienie jakoby Słońce było kulą ognia. Równie często spotykam się z przekonaniem, że całe Słońce jest jak milion milionów wybuchów atomowych, a na jego powierzchni zachodzą ciągłe eksplozje termojądrowe. Obydwa te stwierdzenia są błędne. Wydawałoby się to oczywiste, a jednak wciąż dostaję o to pytania. Pozwólcie że rozgonię wszystkie niejasności w tym wpisie.
Zacznę od banałów: Słońce jest gwiazdą. Gwiazdą nazywamy zwarty obiekt o takiej masie, który w swoim rdzeniu potrafi (lub potrafił w przeszłości) stworzyć warunki do syntezy helu z wodoru. Każda gwiazda zaczyna życie od produkcji helu. W żargonie astronomicznym, hel produkowany w gwiazdach jest nazywany czasem "popiołem" po "spalaniu" wodoru. Te terminy lubią wyciekać do artykułów popularnonaukowych i później czytelnicy są karmieni informacjami, jakoby gwiazdy dosłownie spalały wodór, co nie jest prawdą. W gwiazdach nie zachodzi utlenianie, które jest istotą procesu chemicznego spalania.
Proces syntezy helu z wodoru następuje w rdzeniu gwiazdy. Tylko tam mogą zachodzić takie reakcje, bowiem tylko tam panują odpowiednie ciśnienie oraz temperatura, aby mogło dość do tunelowania (tak, synteza w gwiazdach jest możliwa właśnie dzięki procesom kwantowym). Co za tym idzie, wszystko dookoła rdzenia gwiazdy to tylko... względnie gęsty materiał. Tym materiałem jest plazma, czyli mieszanina zjonizowanego gazu oraz elektronów. Plazma słoneczna to w 3/4 plazma wodorowa, a w 1/4 plazma helowa. Reszta pierwiastków jest zaniedbywalna. Gęstość plazmy w Słońcu jest dość zróżnicowana. Bardzo blisko rdzenia gęstość naszej gwiazdy jest 20 razy większa od gęstości wody. Z czym to porównać? Cóż, odpowiada to gęstości kryształów osmu (taki pierwiastek), chociaż wciąż jest to mało intuicyjne. Chyba najlepszym przykładem będzie złoto w temperaturze pokojowej. Mamy zatem plazmę słoneczną gęstą jak metaliczne złoto, która siedzi blisko środka gwiazdy. Wystarczy jednak oddalić się na nieco więcej niż połowa promienia Słońca od jego centrum, a gęstość gwiazdy będzie taka sama jak gęstość wody w kranie. Jeśli oddalimy się jeszcze bardziej od centrum gwiazdy (na jakieś 0.95 promienia), czyli będziemy zanurzeni całe 35 000 kilometrów pod fotosferą, gęstość gwiazdy będzie mniejsza od 0.01 grama na centymetr sześcienny. Czy to mało? To tyle samo, ile ma najgęstszy nietoksyczny gaz na Ziemi. Ten sam gaz, który można spotkać na różnych filmikach na Youtube: [na przykład tu [klik]](https://www.youtube.com/watch?v=DzLX96VWTkc). Zbliżając się do fotosfery, która jest widomą powierzchnią gwiazdy, zobaczymy że jej plazma będzie tak rozrzedzona, że można by jej nie zauważyć, gdyby nie jej temperatura. Ciśnienie panujące w fotosferze wynosi, przeciętnie, 50 hektopaskali. Tyle samo wynosi różnica pomiędzy wysokim oraz niskim ciśnieniem w Krakowie. Czy na co dzień to jest zauważalne? Chyba tylko jak ktoś jest meteopatą i ma migreny ;).
Jak widzicie, procesy "spalania" wodoru w hel mają prawo zachodzić wyłącznie w sercu gwiazdy. Nie ma szans, żeby gdzieś w okolicach powierzchni normalnej gwiazdy dochodziło do zjawiska syntezy helu. Oczywiście są wyjątki w postaci białych karłów, ale to są gwiazdy-zombie. Podobnie jest z gorącymi podkarłami, ale to są tak naprawdę same rdzenie gwiazd, bez otoczek plazmy, więc... temat na inny wpis.
Wracając jeszcze do mitu z płonącym Słońcem, należy rozprawić się z temperaturami panującymi na Słońcu. W rdzeniu gwiazdy temperatura wynosi kilka milionów stopni Celsjusza. Tak naprawdę, to są takie kosmiczne wielkości, że "temperatura" tu niewiele znaczy. Kluczem jest energia, która została wyprodukowana w procesie syntezy helu z wodoru. Wodór, łącząc się w hel, pozostawia po sobie energię, która swobodnie ulatuje w słoneczną plazmę. Część energii ucieka jako fotony, a część jako neutrina. W każdej sekundzie przez powierzchnię porównywalną z wielkością paznokcia przelatuje 100 000 000 000 (nie pomyliłem się, sto miliardów) neutrin wyprodukowanych w rdzeniu Słońca. Neutrina olewają całą materię i po prostu sobie lecą. Żeby mieć dużą pewność złapania neutrino, trzeba by ułożyć blok ołowiu na całej długości od Słońca do Plutona (taka planeta karłowata, może ktoś słyszał, chociaż mało się o niej na mirko mówi). Póki co za pomocą różnych instrumentów, umiemy obserwować ich kilka na dobę. Można więc uznać, że energia uniesiona z centrum Słońca przez neutrina to energia stracona i należy skupić się na fotonach. Te z kolei, wyprodukowane w procesie fuzji, są fotonami o ogromnych energiach. To są fotony o energiach gamma. Bardzo szybko reagują z otaczającą je plazmą, przekazując energię jonom i elektronom. Plazma słoneczna dostając od fotonu energetycznego kopa, reemituje go dalej lub emituje kilka(set) mniej energetycznych fotonów. W efekcie, droga takiego hipotetycznego fotonu, od chwili kreacji w procesie syntezy, przez zderzanie się z plazmą w Słońcu, aż do ulecenia w kosmos z powierzchni fotosfery, trwa przeciętnie kilkaset tysięcy lat. Można bezpiecznie założyć, że z każdym kolejnym zderzeniem, foton będzie tracił energię. A zatem im dalej będzie od centrum gwiazdy, tym mniejszą będzie energię unosił. Z drugiej strony, rdzeń Słońca jest relatywnie mały, a powierzchnia Słońca, która odprowadza całą nadwyżkę energii, jest relatywnie duża. Stąd już tylko krok od wyobrażenia sobie, jak to możliwe, że w środku Gwiazdy panuje temperatura kilku milionów stopni, podczas gdy w jej najbardziej zewnętrznych warstwach temperatura wynosi około 10 000 Kelwinów.
Ponownie wylądowaliśmy w fotosferze. Jest ona gorąca, rzadka i składa się niemal wyłącznie ze zjonizowanego wodoru. Nie ma tam tlenu, więc nie ma co się palić. Nie ma warunków do tunelowania kwantowego, więc nie ma jak zachodzić fuzja. Co się więc dzieje na powierzchni Słońca? Słońce kipi. Nie są to procesy odpowiedzialne za spektakularne łuki i rozbłyski na Słońcu, ale odpowiadają one za całościowy obraz fotosfery.
**Materia na powierzchni Słońca bulgoce**. Nie ma tam bąbli powietrza, ale są bąble plazmy o różnych temperaturach. Zachodzi gwałtowne zjawisko konwekcji. Bąble materii wychodzące z dolnych warstw fotosfery wypływają na jej powierzchnię. Nazywamy je granulami, a ich skupiska: supergranulami. Chyba najlepiej widać je na zdjęciach od @namrab (np. [tu [klik]](http://www.wykop.pl/wpis/11931441/sloneczko-w-poludnie-wisi-juz-calkiem-wysoko-nad-h/), te ciemne to plamy na Słońcu, a granule to ten groszek na całej powierzchni Słońca). Supergranule mogą zajmować powierzchnie nawet kilku planet Ziemi ustawionych w jednej linii. Pozostaje ostatnie pytanie: jeśli na powierzchni gwiazdy nie zachodzą procesy jądrowe oraz gwiazda nie płonie, to dlaczego Słońce świeci?
Słońce świeci, bo fotosfera jest gorąca. Przykład: jak @trollsky rozgrzewa materiał pod noże w swojej kuźni, to metal po wyjęciu z pieca świeci. Wrzucicie gwóźdź do ogniska, to ten też się nagrzeje i zacznie świecić. Opis tego świecenia spełniony jest przez tzw. ciało doskonale czarne. Na takiej samej zasadzie świeci Słońce. Plazma wodorowa w fotosferze ma około 6000 Kelwinów, dlatego Słońce świeci w przybliżeniu tak, jak ciało doskonale czarne o temperaturze 6000 Kelwinów. Oczywiście znów trzeba wspomnieć o czymś takim jak pył oraz linie absorpcyjne, należą się dwa słowa serii Balmera... Ale to znów będzie temat na inny wpis. Mam nadzieję że to co było najważniejsze, w tym wpisie zostało przekazane ;).
Gwiazdy - kule plazmowe bez płomienia.
--------------------------------------------------------
Takie rzeczy tylko w #astronomiaodkuchni ( ͡° ͜ʖ ͡°)ﾉ⌐■-■
--------------------------------------------------------
W następnym wpisie: jak powstaje pole magnetyczne w Słońcu oraz dlaczego istnieją protuberancje.
--------------------------------------------------------
Przyjmuję zamówienia na tematy wpisów :-] Jak chcecie żebym napisał na konkretny temat, zaproponujcie w komentarzach!
#astronomia #kosmos #slonce #ciekawostki
źródło: comment_eB7zLI0MYyPcgyP6LAlT4a2F6kbcHyUb.gif
Pobierza nie jakiś debil z pociachanym ryjem.
Szacuneczek Panie Alu
Jesteś po AGH czy UJ? Już doktor, czy może doktorant?
Czy gdyby w jakiejś sąsiedniej galaktyce wybuchła supernowa i jety podczas tej eksplozji byłyby skierowane w kierunku Ziemi, to czy te jety mogłyby wyrządzić ziemskiemu życiu jakieś szkody, czy to już zbyt wielka odległość na ich niszczycielskie działanie?
Czy astronomom znana jest choć jedna gwiazda międzygalaktyczna?
Mam na myśli gwiazdę która urwała się z grawitacyjnej smyczy swojej macierzystej galaktyki i leci sobie w przestrzeni międzygalaktycznej.
@Al_Ganonim: i właśnie tego nie rozumiem :) Z jednej strony blok ołowiu aż do orbity Plutona, z drugiej lekko przerośnięty basen z wodą i fotodetektory. To
@Adaslaw:
Ale na was wszystkich(doktorantów) działa ta sama sztuczka:
źródło: comment_ANh6baYGaXdm7OkjAJCXyBXMXQ1yDBF5.jpg
PobierzMam nadzieję że to nie jest jakieś naukowe faux pas. xD
@zwyklyszym: Ha, dobre pytanie :). Gdyby wypełnić rdzeń gwiazdy materiałem nie ulegającym fuzji w takim stopniu, że jedyne paliwo gwiazdy będzie znajdowało