Czym jest i czym nie jest efekt Dunninga-Krugera

Efekt Dunninga-Krugera ostatnio często przywoływano w celu przedstawienia swoich przeciwników jako osób niekompetentnych i głupich. Problem polega na tym, że dużo osób powołujących się na ten efekt tak naprawdę nie rozumie, czym on jest. Wobec tego postanowiłem napisać krótką rozprawkę opartą na badaniach naukowych i wyjaśnić tę kwestię.

Badanie Dunninga i Krugera z 1999 roku

Zacznijmy od początku. W 1999 roku Justin Kruger i David Dunning przeprowadzili pewien eksperyment psychologiczny. Zaproponowali studentom kilka testów dotyczących myślenia logicznego, znajomości gramatyki i poczucia humoru, a następnie poprosili ich o samoocenę swoich zdolności i tego, jak poradzili sobie z testami. [1] 

Tak wyglądają wykresy z wynikami z artykułu Dunninga i Krugera:

Linie z punktami w kształcie kwadratów wskazują samoocenę zdolności (ang. perceived ability), w kształcie trójkątów – samoocenę wykonania testu (ang. perceived test score), a w kształcie kół – faktyczny poziom umiejętności wykazany w testach (ang. actual test score).

Kruger i Dunning zinterpretowali te wyniki w następujący sposób: osoby niekompetentne mają tendencję do przeceniania swoich umiejętności, podczas gdy osoby wysoko wykwalifikowane mają tendencję do zaniżania samooceny. Wysunęli również hipotezę, że dzieje się tak dlatego, że osoby niekompetentne nie dostrzegają swojego niskiego poziomu zdolności i z tego powodu nie potrafią prawidłowo ocenić poziomu zdolności ani u siebie, ani u innych.

Jak efekt Dunninga-Krugera postrzegano przez laików

Wśród laików efekt Dunninga-Krugera na ogół kojarzy się nie z prawdziwymi wykresami z artykułu, lecz z takim lub podobnym obrazem:

Co z nim jest nie tak? W zasadzie wszystko. Po pierwsze, nie ma on nic wspólnego z autentycznymi danymi i jest po prostu zmyślony. Po drugie, sugeruje (błędnie), że osoby niekompetentne uważają się za bardziej kompetentnych od ekspertów. Nic w badaniu Krugera i Dunninga jednak na to nie wskazuje i sami autorzy nigdy tego nie stwierdzili.

Spójrz jeszcze raz na wykresy z artykułu Krugera i Dunninga. Wyraźnie na nich widać, że owszem, osoby niekompetentne myślą, że są znacznie lepsze, niż są w rzeczywistości – jednak nie sądzą, że są tak dobre, jak prawdziwi eksperci. Innymi słowy, efekt Dunninga-Krugera wskazuje na rozbieżność pomiędzy samooceną a faktycznym poziomem zdolności lub umiejętności, a nie na to, że ktoś jest tak arogancki, że nie wiedząc prawie nic, uważa się za eksperta. Oczywiście tacy ludzie istnieją, ale jest ich mało i w badaniu Krugera i Dunninga nie chodzi o nich.

Czym naprawdę jest efekt Dunninga-Krugera

Istnieje jednak poważniejszy problem. Późniejsze badania wykazały, że uzyskane przez Krugera i Dunninga dane są wynikiem zjawiska statystycznego zwanego powrotem do średniej oraz błędu poznawczego zwanego złudzeniem ponadprzeciętności [2][3].

Powrót do średniej (ang. regression toward the mean) to zjawisko statystyczne polegające na tym, że wyniki skrajne mają tendencje do cofania się do średniej. Prosty przykład: dzieci bardzo wysokich rodziców zazwyczaj też są wysokie, ale jednak niższe od rodziców; podobnie dzieci bardzo niskich rodziców zazwyczaj też są niskie, ale jednak wyższe od rodziców – innymi słowy, są bliższe średniej. W kontekście efektu Dunninga-Krugera oznacza to, że osoby o skrajnych poziomach wyników testów nie będą tak samo skrajne w postrzeganiu swoich wyników.

Złudzenie ponadprzeciętności (ang. illusory superiority) to dobrze udokumentowane skrzywienie poznawcze polegające na przecenianiu swoich umiejętności i cech w stosunku do innych ludzi. Słynny przykład z badania Oli Svensona dotyczącego amerykańskich kierowców: 93% z nich uważa się za należących do 50% populacji, która jeździ lepiej, a 46% uważa, że są pośród 20% najlepszych kierowców [4]. Inny przykład: 87% studentów Stanford MBA uznało, że pod względem sukcesów akademickich należą do lepszej połowy studentów [5]. Nie różnią od studentów pod tym względem i wykładowcy: w ankiecie przeprowadzonej wśród kadry Uniwersytetu Nebraski 90% badanych oceniło siebie jako ponadprzeciętnych, a 68% stwierdziło, że są wśród 25% najlepszych nauczycieli [6]. 

Wnioski

Wiele wskazuje na to, że efekt Dunninga-Krugera jako odosobnione zjawisko psychologiczne po prostu nie istnieje – jest połączeniem powrotu do średniej i złudzenia ponadprzeciętności [2][3]. Oznacza to, że zaproponowane przez Krugera i Dunninga wyjaśnienie jest nie tyle błędne, ile po prostu zbędne. Po pierwsze, osoby niekompetentne zazwyczaj nie uważają się za bardziej kompetentnych od ekspertów (zresztą, Dunning i Kruger też nigdy tego nie stwierdzili). Po drugie, osoby niekompetentne nie są najbardziej zbyt pewni siebie – tak naprawdę wszyscy ludzie, w tym eksperci, są tacy.

Przypisy

1. Justin Kruger, David Dunning, Unskilled and Unaware of It: How Difficulties in Recognizing One's Own Incompetence Lead to Inflated Self-Assessments

2. Joachim Krueger, Ross A. Mueller, Unskilled, Unaware, or Both? The Better-Than-Average Heuristic and Statistical Regression Predict Errors in Estimates of Own Performance

3. Gilles E. Gignaca, Marcin Zajenkowski, The Dunning-Kruger effect is (mostly) a statistical artefact: Valid approaches to testing the hypothesis with individual differences data

4. Ola Svenson, Are We All Less Risky and More Skillful than our Fellow Drivers?

5. Ezra W. Zuckerman, John T. Jost, What Makes You Think You're so Popular? Self-Evaluation Maintenance and the Subjective Side of the "Friendship Paradox"

6. K. Patricia Cross, Not can, but will college teaching be improved?