Wprowadzenie do teorii balistyki - część III: Inne rodzaje pocisków pancernych
INNE RODZAJE POCISKÓW PRZECIWPANCERNYCH
Dla pełnego obrazu opracowania, którego część III macie właśnie przed oczami, krótko scharakteryzuję jeszcze krótko inne podstawowe typy pocisków:
Podkalibrowy z odrzucanym sabotem
Ze wzrostem kalibru armaty rośnie też ciężar pocisku i coraz trudniej jest nadać mu odpowiednią prędkość wylotową. Jednym z rozwiązań tego problemu jest tak zwana amunicja podkalibrowa z odrzucanym sabotem (ang. Armour Piercing, Discarding Sabot). Pocisk podkalibrowy ma znacznie mniejszą średnicę (kaliber) niż lufa armaty i otoczony jest sabotem – specjalnym pierścieniem lub koszulką stabilizującą go w przewodzie lufy i zapobiegającą uciekaniu gazów prochowych nadających pociskowi energię kinetyczną, która odpada od niego w momencie jej opuszczenia. W porównaniu z pociskami przeciwpancernymi pełnokalibrowymi, pociski podkalibrowe mają mniej więcej dwukrotnie większą przebijalność pancerza. Po raz pierwszy amunicję tego rodzaju opracowano w roku 1944 dla angielskich armat przeciwpancernych kalibru 57 mm i 76,2 mm.
Podkalibrowy stabilizowany brzechwowo z odrzucanym sabotem
Nowoczesna odmiana pocisków podkalibrowych przystosowana do strzelania z dział gładkolufowych. Pociski tego typu wyglądają jak strzała z ostrym nosem która w locie stabilizowana jest przez stateczniki znajdujące się z tyłu pocisku. Zazwyczaj produkowane są z bardzo twardego, ciężkiego metalu jak wolfram lub uran zubożony. Do tej kategorii należą amerykańskie pociski M827 i M829 wystrzeliwane z armaty M256 stosowanej w czołgach M1 Abrams w wersjach A1 i A2, także niemiecki DM33 i DM43.
Pełnokalibrowy z rdzeniem
Odmiana pocisku podkalibrowego opracowana nieco wcześniej niż APDS (Podkalibrowy z odrzucanym sabotem), ale z zewnątrz przypominająca zwykłe pociski pełnokalibrowe. Wykonany z twardego i ciężkiego metalu rdzeń otoczony jest miękkim, lekkim płaszczem, który nie jest odrzucany w locie. Podczas lotu oraz w momencie uderzenia w cel warstwa zewnętrzna spełnia podobną rolę jak czepiec i czepiec balistyczny.
Przeciwpancerny pocisk odkształcalny
Pocisk taki składa się z cienkościennej skorupy wypełnionej plastycznym materiałem wybuchowym i zapalnika dennego. W momencie trafienia w cel plastyczny materiał wybuchowy tworzy na nim płaski placek, który jest detonowany przez zapalnik. Powstające w wyniku wybuchu fale uderzeniowe po wniknięciu w pancerz interferują w pobliżu jego wewnętrznej powierzchni przez co powstają naprężenia, w wyniku których od wewnętrznej strony pancerza powstają odpryski skutecznie rażące wnętrze wozu bojowego. Pierwszy raz zastosowany w latach 40. XX w. Obecnie słabo skuteczny przeciwko nowoczesnemu pancerzowi wielowarstwowemu, ale z powodzeniem stosowane przeciwko różnego rodzaju umocnieniom i elementom fortyfikacji, jako burzący.
Kolejny krok w wyścigu pancernych zbrojeń – kierowane pociski przeciwpancerne
W chwili, gdy podczas II wojny światowej zadebiutowała przenośna broń przeciwpancerna, piechota stała się zdolna walczyć z czołgami. Po 1945 roku rozwijano i ulepszano lekkie granatniki przeciwpancerne, dla których wzór stanowił niemiecki panzerfaust, ale projektowano także inną odmianę przenośnej broni przeciwpancernej: pociski kierowane (ppk). Broń ta oznaczana jest także często jako ATGM (anti tank guided missile) lub ATGW (anti tank guided weapon). Pierwsze tego typu pociski powstały na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych. Jako jedni z pierwszych nową broń wprowadzili do produkcji i na wyposażenie Amerykanie i Rosjanie. Później coraz więcej państw zaczęło albo wyposażać wojsko w broń produkowaną przez oba supermocarstwa, albo wprowadzać własne rozwiązania.
Przeciwpancerny pocisk kierowany, to zaopatrzony w stabilizatory lotu i napęd rakietowy pocisk wystrzeliwany z wyrzutni. Mały ładunek pirotechniczny wyrzuca pocisk z kontenera, a dopiero potem, w bezpiecznej odległości od wyrzutni włącza się silnik marszowy pocisku, po czym wysuwane są stabilizatory. Pocisk może być przenoszony przez piechotę, lekkie bojowe pojazdy kołowe i gąsienicowe oraz przez śmigłowce.
Ppk posiadają zazwyczaj głowicę kumulacyjną o działaniu kierunkowym. W nowszych rodzajach ppk stosowane są również między innymi głowice termobaryczne (paliwowo-powietrzne).
Pociski pierwszej generacji naprowadzano na cel ręcznie, w tak zwanym trybie MCLOS (manual command to line of sight – ręczne naprowadzanie na linię celowania). Pocisk otrzymywał polecenia za pomocą cienkich drutów, które ciągnęły się za nim po wystrzeleniu. Operator wyrzutni po odpaleniu pocisku musiał stale i jednocześnie obserwować jego kierunek lotu oraz cel i przekazywać poprawki dla lecącego pocisku, aby nie zboczył z kursu. Wymagało to wielkiej precyzji i umiejętności koordynacji.
Druga generacja pocisków otrzymała bardziej zaawansowany system naprowadzania – SACLOS (semi automatic command to line of sight). Ten tryb był już półautomatyczny, a pociskiem sterowano za pomocą kamery TV bądź lasera. Operator musiał tylko utrzymywać krzyż celownika na sylwetce celu, a ppk sam był w stanie za pomocą komputera naprowadzić się na właściwy kurs.
Trzecią, najnowszą generację ATGM można nazwać F&F (fire and forget – wystrzel i zapomnij). Te bardzo zaawansowane pociski są w stanie same naprowadzić się na wskazany cel, śledząc sygnaturę termalną lub optyczną celu. Ponadto poprzez odpowiednią zmianę trajektorii lotu pocisk może zaatakować pancerz czołgu nawet od góry, gdzie jest najcieńszy (top attack) Pociski typu F&F można odpalać w każdych warunkach pogodowych i w nocy (dzięki kamerze noktowizyjnej), a ich zasięg dochodzi do ośmiu kilometrów i jest dwukrotnie dłuższy niż zasięg pocisków dwóch poprzednich generacji.
Ppk są bardzo groźną bronią. Są mobilne, precyzyjne (dokładność trafienia sięga w nowszych typach nawet 95%), mają zdolność co najmniej unieszkodliwiania nowoczesnych czołgów podstawowych (MBT, main battle tanks), a w przypadku najnowszych typów pocisków – nawet do ich niszczenia. Pancerz boczny, tylny czy górny czołgu ma niewielkie szanse przeciwko głowicy kumulacyjnej.
Jeśli chodzi o pancerz czołowy, pociski 9M133 Kornet, AGM-114 Hellfire lub Spike-ER są w stanie przebić pancerz praktycznie każdego czołgu, być może z wyjątkiem czołgu Abrams w wersji M1A2 SEP z systemem TUSK ;) którego pancerz czołowy dochodzić może nawet do 1620 milimetrów (przeciwko pociskom HEAT).
Przeciwpancerne pociski kierowane wykorzystano po raz pierwszy na większą skalę w 1973 roku, podczas żydowsko-arabskiej wojny Jom Kippur. 30% strat poniesionych przez wojska pancerne Izraela było zadane przez broń ATGM produkcji radzieckiej. Po tamtej wojnie liczne koła wojskowe wysnuły przypuszczenia, że przeciwpancerny pocisk kierowany swoją skutecznością w niszczeniu czołgów spowodował, że stały się maszyną nieskuteczną, praktycznie bezbronną i skazaną na niepowodzenie w konfrontacji z nowym rodzajem broni. Były to jednak, jak się okazało, opinie zdecydowanie na wyrost. Czołgi przetrwały. Przy ich konstruowaniu stosowano nowe, bardzo skomplikowane rozwiązania.
Powstały więc pancerze wielowarstwowe (na przykład słynny brytyjski Chobham i jego kolejne klony). Specjalnie dla ochrony przeciw głowicami kumulacyjnymi stworzono pancerze reaktywne (ERA – explosive reactive armour), złożone z systemu kostek wypełnionych materiałem wybuchowym zdolnym neutralizować i rozpraszać strumień kumulacyjny pocisku. Ponadto czołgi otrzymały tak zwane systemy obrony aktywnej, zdolne do zmylenia bądź zniszczenia nadlatujących pocisków. Średnica obszaru skutecznej brony przed pociskami za pomocą aktywnego systemu obrony wynosi do 50 metrów. Do takich systemów obronnych należą na przykład rosyjska
ARENA czy izraelski
TROPHY.
Wyścig zbrojeń pomiędzy pociskiem kierowanym a pancerzem czołgu trwa nieprzerwanie. W celu zniszczenia coraz grubszych i bardziej wytrzymałych pancerzy zaczęto stosować głowice tandemowe – skuteczne przeciwko pancerzom reaktywnym. Głowica taka zawiera dwa ładunki wybuchowe. W momencie uderzenia w pancerz wybucha mniejsza głowica detonując kostki pancerza reaktywnego, a następnie drugi ładunek uwalnia strumień kumulacyjny, który przebija pancerz właściwy i niszczy wnętrze pojazdu.
O sile i skuteczności broni ATGM można było przekonać się w 2006 roku, kiedy to Izraelskie Siły Obronne zaatakowały w Libanie bojowników Hezbollahu. Był to pierwszy współczesny konflikt, w którym na taką skalę zastosowano ppk przeciwko nowoczesnym czołgom.
Dla najnowszych izraelskich czołgów Merkava Mk IV oraz ich starszych wersji Mk III i Mk II była to najcięższa kampania pancerna od wielu lat. Przez niemal trzy tygodnie toczyły się ciężkie walki z bojownikami Hezbollahu, którzy ostrzeliwali izraelskie czołgi z granatników RPG i za pomocą przeciwpancernych pocisków kierowanych. Była to broń głownie produkcji rosyjskiej – starsze 9M14 Malutka, 9M111 Fagot i 9M113 Konkurs, ale także nowsze, zabójcze 9M133 Kornet. Hezbollah posiadał także amerykańskie pociski TOW, zakupione na czarnym rynku.
Oszacowano, że kilkuset wyszkolonych operatorów wyrzutni ppk, jakimi dysponował Hezbollah, wystrzeliło podczas konfliktu około 500 ppk, trafiając i uszkadzając w mniejszym bądź większym stopniu 45 izraelskich czołgów i dużą liczbę transporterów opancerzonych. W kampanii libańskiej poległo 116 żołnierzy izraelskich, z czego niemal połowa to ofiary ATGM-ów.
Szybciutko przybliżę najbardziej rozpowszechnione ppanc pociski kierowane, znajdujące się do dziś na wyposażeniu (w użyciu) armii świata.
9K11 Malutka (kod NATO: AT-3 Sagger)
Jeden z najliczniej produkowanych ppk na świecie. Wprowadzony do uzbrojenia na początku lat sześćdziesiątych. Używany do dziś na przykład przez polskie wojsko i armie wielu innych państw świata. Powstało wiele wersji tego pocisku.
9M133 Kornet (AT-14 Kornet)
Wprowadzony do uzbrojenia armii rosyjskiej w 1994 roku. Posiada system sterowania SACLOS, może być wyposażony w tandemową głowicę kumulacyjną lub termobaryczną – niezwykle skuteczną przeciwko sile żywej i lżej opancerzonym pojazdom. Kornet mógł zostać użyty podczas amerykańskiej inwazji na Irak w 2003 roku. Niektóre źródła podają, że prawdopodobnie co najmniej dwa czołgi M1A1 Abrams i transportery M2 Bradley mogły zostać uszkodzone w wyniku trafienia głowicą Korneta. Broń ta sprawdziła się później podczas wojny w Libanie w 2006 roku, przyczyniając się do unieszkodliwienia i prawdopodobnie nawet zniszczenia kilku potężnych czołgów Merkawa.
BGM-71 TOW
Tube-launched Optically tracked, Wire-guided – wystrzeliwany z tuby (wyrzutni rurowej), naprowadzany optycznie, kierowany przewodowo. Pocisk produkcji amerykańskiej, używany od początku lat siedemdziesiątych. Jest bardzo rozpowszechniony i używany przez wiele armii na świecie. Po raz pierwszy użyto go bojowo podczas wojny w Wietnamie – w 1972 roku zniszczył północnowietnamski T-54 z odległości około 900 metrów. TOW był wielokrotnie ulepszany, powstało bardzo wiele wersji tego pocisku. Jest on wystrzeliwany z wielu różnych platform, nawet ze specjalnie przystosowanego pojazdu M966 Hummer.
AGM-114 HELLFIRE
Jeden z najbardziej znanych zabójczych amerykańskich ppk, przenoszony przez śmigłowce bojowe. W wersji AGM-114 L jest to już prawdziwy pocisk typu „namierz, wystrzel i zapomnij”. Można odpalić jednocześnie osiem pocisków Hellfire, z których każdy będzie śledził i zaatakuje inny cel z prędkością ponaddźwiękową. Hellfire’y zebrał straszne żniwo podczas operacji „Pustynna Burza”. Ocenia się, że wystrzelono wtedy od 2900 do 4000 tych rakiet z 90% dokładnością trafień. AGM-114 pozostaje jednym z najgroźniejszych i najskuteczniejszych używanych obecnie pocisków przeciwpancernych
MILAN
Przeciwpancerny pocisk kierowany MILAN o krótkim zasięgu operacyjnym wyprodukowany został przez niemiecko-francuskie konsorcjum Euromissile. Broń tę wykorzystywano w wielu konfliktach zbrojnych między innymi w Czadzie, Iraku, Iranie i Falklandach. Przeciwpancerny pocisk rakietowy ”Milan” produkowany był przez koncern Euromissile. W 1994 r. pociski ”Milan-1” nie były produkowane, ”Milan-2” stanowiły obiekt eksportu, a ”Milan-3” produkowane były tylko dla armii Francji i RFN. Jedynie najnowszy z tych pocisków był w stanie zwalczać czołgi osłonięte pancerzem reaktywnym, a zastąpienie pirotechnicznego markera pocisku ksenonową lampą błyskową ułatwia jego naprowadzanie. ”Milan” był już jednak bronią mało perspektywiczną.
Obecnie stopniowo zastępują go pociski Trigat i Spike, a wradzieckiej wersji – na przykład kierowane pociski rakietowe Fagot, Kompleks czy Udar.
SPIKE
Nowoczesny kierowany pocisk przeciwpancerny produkcji izraelskiej. W 2003 roku produkująca go firma Rafael wygrała przetarg na dostarczenie Wojsku Polskiemu w ciągu dziewięciu lat 264 przenośnych wyrzutni i 2675 pocisków. Produkcję Spike’a ulokowano w Polsce, w zakładach MESKO S.A.
Istnieją cztery wersje pocisku Spike:
Spike SR – krótki zasięg, do 1000 metrów
Spike MR – średni zasięg, do 2500 metrów
Spike LR – długi zasięg, do 4000 metrów
Spike R – wydłużony zasięg, do 8000 metrów, zdolny pracować w specjalnym trybie „odpal, obserwuj, koryguj”
Przeciwpancerne pociski kierowane są bardzo groźną bronią, zdolną poważnie zagrozić każdej pancernej maszynie na polu walki. Jednak nie ma broni doskonałej – ppk także nie są wolne od wad. Koszt wytworzenia i cena nowoczesnego pocisku są często zaporą nie do przełamania dla wielu armii, których zwyczajnie nie stać na tak kosztowne „zabawki”. Niewiele państw jest w stanie wyposażyć swoje armie w ilość nowoczesnych ppk wystarczającą na tyle, by w wypadku konfliktu, gdzie ATGM są niezbędne, ilość posiadanych pocisków okazała się wystarczająca do prowadzenia dłuższej wojny. Do tego broń typu ATGW jest dość skomplikowana w obsłudze, wymaga wielu godzin szkoleń i wykwalifikowanych operatorów. Same zestawy posiadają dość małą szybkostrzelność, od trzech do czterech pocisków na minutę, co w warunkach bojowych może okazać się niewystarczające. Ponadto ppk są praktycznie bezbronne (zwłaszcza te przenośne, obsługiwane przez dwu-, trzyosobowe zespoły), jeśli zostaną wykryte przez piechotę towarzyszącą czołgom. Podzespoły pocisków kierowanych są wrażliwe na ostrzał i odłamki artyleryjskie oraz bardzo podatne na wszelkie formy walki elektronicznej. Wady te nie wpływają jednakże na skuteczność pocisków, stanowiących prawdziwe zagrożenie dla współczesnych czołgów. Przeciwpancerne pociski kierowane znajdują się wciąż w fazie rozwoju, powstają coraz potężniejsze i bardziej precyzyjne głowice, zdolne uderzać z góry w cienki pancerz (top attack), termobaryczne itp. Ponadto mogą pełnić funkcję nie tylko przeciwpancerną, ich głowice nadają się też do rozbijania bunkrów, niszczenia stanowisk artylerii czy dowodzenia, niszczenia siły żywej. Jednak ich głównym i najważniejszym zadaniem jest i będzie unieszkodliwianie i niszczenie broni pancernej. Ta jednak podlega wciąż ciągłemu rozwojowi, modyfikacjom i ulepszeniom.
Warto również wspomnieć o przeciwpancernych pociskach małego kalibru. Mają one zazwyczaj zbyt małe rozmiary, aby zawierać głowicę kumulacyjną lub rdzeń o mniejszej średnicy. Pomimo tego dzięki zastosowaniu materiałów o dużej gęstości i wytrzymałości oraz odpowiedniej konstrukcji pocisku i broni mogą one skutecznie zwalczać lekko opancerzone cele.
Współcześnie używane rodzaje pocisków dysponują doskonałymi parametrami techniczno-taktycznymi. Ponadto sposoby, w jaki oddziaływają one na pancerz różnią się w sposób istotny, jeżeli więc dany środek zwalczania broni pancernej jest wyposażony w więcej niż jeden rodzaj pocisków, to zaprojektowanie pancerza pasywnego chroniącego wnętrze pojazdu przed takim środkiem staje się niemożliwe. Przed zagrożeniem o złożonej charakterystyce można się bronić tylko przy użyciu osłony składającej się z wielu różnych współpracujących elementów.
W kolejnej części zajmę się stroną materiałową, zwłaszcza jeśli chodzi o superstopy stosowane do produkcji rdzeni pocisków ppanc, tak więc dziękuję tym, którzy dotrwali do tego miejsca i oddaję głos do studia ;)
Literatura:
“Survivability of Armoured Vehicles”, RMCS, Cranfield University, 5-7.03.2001. – Held M.
„Phenomenological Description of the Function of Shaped Charges”, Journal of Explosives and Propellants, R.O.C., Taiwan, 7 , 1-7.1991. – Ogórkiewicz R.M.
“High Velocity Impact Dynamics”, A Wiley-Interscience Publication John Wilet&Sons, Inc, 1990. – Zukas J.A.
“Młody Technik” 02/2015, Kazimierz Topór „Pociski przeciwpancerne i pancerze”
“Impact Dynamics”, A Wiley-Interscience Publication John Wilet&Sons, Inc, 1982. – Zukas J.A. Nicholas T. Swift H.F. Grzeszczuk L.B. Curran D.R.
Materiały reklamowe firm: EADS, Daimler Chrysler Aerospace, Deutsche Aerospace,
Rheinmetall, MBB
Encyklopedia Techniki Wojskowej
Andrzej Ciepliński, Ryszard Woźniak: Encyklopedia współczesnej broni palnej (od połowy XIX wieku). Warszawa: Wydawnictwo WiS, 1994
Przeciwpancerne pociski kierowane - Jarek Mierzejewski — www.konflikty.pl, 5.02.2010
Tom Clancy, „Kawaleria Pancerna”, Gdański Dom Wydawniczy, Gdańsk 1998
D.Miller, CH.C.Foss, „Współczesna Wojna Lądowa”, Espadon, Warszawa 1994
_
//en.wikipedia.org/wiki/Anti-tank_guided_missile dostęp dnia 24.08.2009 r. (wikipedia)_
_
//pl.wikipedia.org/wiki/Spike_(pocisk) dostęp dnia 25.08.2009 r. (wikipedia)_
_
//pl.wikipedia.org/wiki/MILAN dostęp dnia 24.08.2009 r. (wikipedia)_
_
//www.militarium.net/viewart.php?aid=33 dostęp dnia 25.08.2009 r._
_//www.armscontrol.ru_
_
//www.redakcjawojskowa.pl/_