Cześć Mirasy, Co jakiś czas wpadam do Was z tekstem, który piszę dla p... (@Virek2)

Cześć Mirasy,
Co jakiś czas wpadam do Was z tekstem, który piszę dla przyjemności i by lepiej przyswajać wiedzę.
Dziś jest jeden z tych razów, kiedy stwierdziłem, że się z Wami podzielę. Temat wydał mi się ciekawy i warty popularyzowania. Zaznaczę jednak, że by zachować rozsądną długość tekstu jeno nakreślam temat. I zwyczajowo bardziej dociekliwych zachęcam do researchu na własną rękę.

Wieczne dzieciństwo salamandry. Neotenia u płazów ogoniastych
Wyobraźcie sobie zwierzę, które dojrzewa płciowo, ale nigdy nie wychodzi z etapu dzieciństwa. Tak działa neotenia: organizm rozmnaża się, zachowując cechy larwalne (skrzela zewnętrzne, płetwowy ogon, brak powiek). U płazów ogoniastych to strategia rzadka, ale fascynująca. Dwa omawiane przykłady zjawiska to aksolotl meksykański, którego cechuje neoteniczność na stałe i salamandra plamista jako odniesienie do krajowej fauny i przedstawienie schematu neotenii występującego u salamander najczęściej.

Co to jest neotenia?
To pominięta metamorfoza. Zwykła larwa salamandry traci skrzela, rozwija płuca i wychodzi na ląd. Neotenik zostaje w wodzie, rośnie, dojrzewa i się rozmnaża, wciąż wyglądając jak forma larwalna. To coś jakby kijanka żaby zaprzestała się przekształcać i przykładowo wykształciła mechanizmy rozrodcze jeszcze w stanie larwalnym.

Jaki mechanizm tym zawiaduje? Klucz leży w hormonach tarczycy (głównie tyroksynie). Gdy sygnał hormonalny jest słaby albo organizm na niego nie reaguje, przeobrażenie nie następuje. Przyczyną mogą być mutacje (również te utrwalone ewolucyjnie) lub warunki środowiska (np. chłód, czy niedobory mikroskładników).

Kiedy wieczne dzieciństwo się opłaca?
- Neotenia ma sens tam, gdzie woda jest stała, chłodna i bezpieczna
- Kiedy zbiornik wodny nie wysycha, presja na dorastanie może zanikać.
- Niska temperatura spowalnia metabolizm, uspokajając tym samym układ hormonalny.
- Brak drapieżnych ryb zmniejsza ryzyko bycia zjedzonym.

Plusy: brak kosztownej, ryzykownej metamorfozy; stabilny dostęp do pokarmu w wodzie.
Minusy: przywiązanie do jednego zbiornika i słaba mobilność. Jeśli akwen ginie, populacja również.
Neotenia w przypadku salamander jest zatem ostrzem obosiecznym

Aksolotl – specjalista od nie dorastania
Ambystoma Meksykańska, w akwarystyce nazywana zwykle po prostu Axolotlem żyje w wysokogórskich, chłodnych wodach okolic dawnego Xochimilco. Ewolucja przykręciła u niego reakcję na hormony tarczycy, więc całe życie spędza w stanie larwalnym: ze skrzelami zewnętrznymi, płetwowym ogonem i skórą przystosowaną do podwodnego trybu życia. Było to korzystniejsze w danym momencie i ewolucja wykształciła mechanizmy do przetrwania w środowisku, gwarantującym stabilny byt w wodzie, miast niepewnego na lądzie. Co ciekawe, w warunkach laboratoryjnych można wymusić metamorfozę Axolotla podając hormony, ale w naturze to niemal nie występuje i zresztą gorzej mu służy (krótsze życie, mniejsza odporność). Neotenia to jego przewaga ewolucyjna, działa jednak tylko dopóki środowisko jest stabilne.

Salamandra plamista, jako okazjonalny neotenik
Salamandra plamista standardowo gra według podręcznika: samica rodzi w pełni ukształtowane larwy do wody, które po kilku miesiącach przechodzą metamorfozę i wychodzą na ląd. Larwy jednak wyglądają łudząco podobnie do meksykańskiego neotenicznego odpowiednika. Wyjątkowo jednak w bardzo chłodnych, ciemnych i stabilnych wodach (np. jaskinie, sztolnie, wysokie góry), zdarza się, że larwy potrafią pozostać w wodzie dłużej, rosną wówczas do rozmiarów zdecydowanie przewyższających normę. Nie potrafią jednak się rozmnażać w tej formie. To jednak strategia awaryjna, a nie reguła gatunku. Zwykle kończy się opóźnioną, ale jednak metamorfozą. Inaczej niż u meksykańskiego kuzyna.

Na czym dziś polega zagrożenie Salamandry plamistej?
Standardowo staram się wplatać w moje wpisy w obszarze biologii głosy proekologiczne, nie inaczej będzie tym razem.
Salamandry przegrywają z utratą siedlisk, zanieczyszczeniami, suszami i gatunkami inwazyjnymi. Kiedy pojawiają się ryby w małych stawach larwy stają się ich pożywieniem. Dodatkowo w Europie płazy ogoniaste trapi groźny grzyb Bsal, który potrafi wybić całe populacje. Ochrona lasów, czystych strumieni, korytarzy migracyjnych oraz niewypuszczanie zwierząt z hodowli do natury to absolutne podstawy, aby zachować gatunki rodzimej fauny.

A więc reasumując: Neotenia to swoisty kompromis: gdy woda jest bezpieczna, a ląd ryzykowny, dorastanie jest nieopłacalne, bo wiąże się ze zmianą tegoż miejsca. Aksolotl zrobił z tego stały tryb życia, gdyż miał bardzo stabilne siedlisko przez bardzo długi czas.
Salamandra plamista natomiast trzyma tę kartę w rękawie na trudne czasy. W obu przypadkach widać jednak, jak plastyczne potrafi być dorastanie i jak mocno środowisko pisze reguły gry.

Istnieją też hipotezy, że neotenicznym gatunkiem jest... Człowiek. Ale o tym może innym razem. ( ͡~ ͜ʖ ͡°)

#biologia #ewolucja #plazy #zwierzaczki #ekologia

Dodaję też tag #gruparatowaniapoziomu chociaż zwykle mam z tym problem, bo ciężko mi oceniać tak wysoko jakość mojej pracy, ale zawsze ktoś w komentarzach i tak go zaproponuje. Więc... ¯\(ツ)/¯