Wpis z mikrobloga

#azja #indonezja #ciekawostki #sennajawie

Pak, Ibu, Mas, Mbak, Kamu, Ka. Zwroty grzecznościowe w kulturze Indonezji

W kulturze indonezyjskiej bardzo niekulturalne jest zwracanie się do kogoś po imieniu, nawet jeśli to jest nasz przyjaciel, współpracownik lub małżonek. Również niekulturalne jest zwracanie się do kogoś per ty.
Zamiast tego indonezyjczycy stworzyli cały skomplikowany system zwrotów grzecznościowych, których użycie definiowane jest przez wiek naszego rozmówcy, a także płeć, pozycję społeczną, wykonywany zawód, stan majątkowy, a także zależnie czy jest to rozmowa na stopie oficjalnej czy przyjacielskiej. Jest to skomplikowany system hierarchiczny, którego zrozumienie jest bardzo trudne dla obcokrajowców.

Osoby starsze oraz obce:
W języku indonezyjskim Pan to “Pak” lub “Bapa”, a Pani to “Ibu” lub “Bu”. Takimi zwrotami należy tytułować obcych, osoby, które są wyraźnie starsze od nas, a także ludzi zajmujących wysoką pozycję społeczną np. nauczycieli, lekarzy, pracowników banków, urzędników, przełożonych, szefów. W pewnych, oficjalnych sytuacjach Pak lub Ibu mogą być zastąpione słowem Saudara. Jeżeli dana osoba pracuje na wysokim stanowisku to można dodać jej zawód przy zwracaniu się np. Pak Polisi, Pak Profesur lub Bu Ambasadur.

W przypadku osób, które dobrze znamy od wielu lat, choćby sąsiadów można wyjątkowo zwrócić się imieniem np. Pak Tomas. Zaznaczyć trzeba, że w Indonezji, inaczej niż w krajach zachodnich, zwracamy się do innych imieniem, a nie nazwiskiem.

Abang lub Mas również znaczą Pan i są używane jedynie na Jawie. Jednak ich można używać tylko i wyłącznie w stosunku do mężczyzn pracujących fizycznie – sprzedawców, rzemieślników, kierowców, budowlańców. Natomiast tych dwóch zwrotów nigdy nigdy nie należy używać w stosunku do osób pracujących na wysokich stanowiskach – urzędników, policjantów, profesorów czy kierowników, gdyż będzie to traktowane za zniewagę.

W sytuacji gdy nie mamy pewności jakiegoś zwrotu użyć z najlepiej wykorzystać Pak lub Ibu, które są najbardziej neutralne.

Rówieśnicy oraz osoby młodsze:
Zwrotów Pak oraz Ibu należy używać w stosunku do osób wyraźnie starszych od nas, na przykład gdy dwudziestolatek rozmawia z czterdziestolatkiem. Ale co w sytuacji gdy różnica wieku między rozmówcami jest na tyle mała, że ciężko ocenić kto jest starszy?

Starsi indonezyjczycy, 40+ lat, zawsze zwracają się do siebie nawzajem zwrotami Pak lub Ibu. Do mężczyzn w średnim wieku, 18 – 35 lat, można zwracać się jako mas, kaka, lub skróconą wersją czyli ka. Natomiast do kobiety w średnim wieku można używać zwrotów mbak, kaka lub ka.

Natomiast do dzieci oraz osób poniżej 18 roku życia można zwracać po imieniu lub per ty (kamu / anda). Należy pamiętać, że system zwrotów nie jest sztywny. To nie jest tak, że jak masz 39 lat to jesteś Mbak, a jak kończysz czterdziestkę to stajesz się Ibu. System indonezyjskich zwrotów grzecznościowych jest płynny i wymaga wyczucia żeby się nim posługiwać.

Zabawna sytuacja panuje wśród dzieci. Te mogą zwracać się po imieniu jedynie do dzieci, które są w tej samej klasie co one. Do starszych kolegów muszą zwracać się jako ka. Tutaj nie ma znaczenia wiek. Jeśli ktoś poszedł rok wcześniej do szkoły i jest starszy od kolegów z klasy to nie ma znaczenia, dalej będą na niego wołać po imieniu. Czwartoklasista zawsze będzie zwracać się do czwartoklasisty po imieniu, nie ma znaczenia kto jest starszy.

Sytuacje formalne i nieformalne
To jakiego zwrotu grzecznościowego użyć jest również zależne od okoliczności w jakich się znajdujemy. Jeżeli macie jakiegoś bardzo bliskiego przyjaciela, kogoś kogo znacie od lat to będąc z nim na jakimś luźnym spotkaniu w domu czy barze można zwracać się do niego imieniem lub pseudonimem. Jednak będąc z tym przyjacielem na spotkaniu w pracy, szkole czy uniwersytecie należy się do niego zwracać per Pak, Bu, Mas czy Mbak. Tytułowanie ludzi z którymi pracujemy po imieniu w miejscu publicznym jest uznawane za brak szacunku nawet jeśli znamy ich od lat.

Podobne sytuacja ma miejsce gdy jesteśmy z kimś w związku. Musicie wiedzieć z że Indonezyjczycy nawet do swoich żon i mężów rzadko mówią po imieniu. Zwracanie się imieniem do partnera jest dopuszczalne jedynie w sytuacji sam na sam. Natomiast w obecności dzieci, rodziny, znajomych czy w miejscach publicznych do swoich partnerów Indonezyjczycy mówią Pak lub Ibu. Ponadto używanie romantycznych zwrotów jak Sayang (kochanie) czy Cintaku (moja miłość) miejscach publicznych jest uważane za coś głupkowatego i żenującego i nie należy tego robić.

Podobna sytuacja ma miejsce w stosunku do innych członków rodziny, gdzie w miejscach publicznych nie należy używać imion, nawet w stosunku do starszego rodzeństwa używa się specjalnych zwrotów. Na Jawie Wschodniej do starszego brata należy zwracać się jako Mas, na Jawie Zachodniej jako Kaka, a w języku Sundajskim jako Akang.

Tu jest jeden wyjątek od reguły. Wsł#!$%@?ąc się w lokalne rozmowy można zauważyć, że młode kobiety czasami zwracają się do siebie per sayangku (moja kochana) niezależnie czy jest to sytuacja formalna czy nieformalna. Osobiście spotkałem się z sytuacją gdy jedna urzędniczka wołała sayangku do innej urzędniczki. To jedyny znany mi wyjątek gdy użycie nieformalnego zwrotu grzecznościowego w formalnej sytuacji jest społecznie akceptowane.

Ja i ty
W swoim zawiłym systemie zwrotów grzecznościowych Indonezyjczycy poszli jeszcze dalej. Niektóre słówka jak “ja” czy “ty” również mają różne formy. A więc mamy Saya (formalne “ja”), Aku (nieformalne “ja), Anda (formalne “ty”) oraz Kamu (nieformalne “ty”).

W dużym uproszczeniu Saya oraz Anda używany w pracy w szkole, uniwersytecie, na oficjalnych spotkaniach, a także w stosunku do osób starszych obcych, lub poznanych po raz pierwszy. Z kolei Aku – Kamu można używać w stosunku do bliskich, znajomych i rodziny w trakcie luźnych spotkań.

Regionalizmy
Na koniec warto dodać, że istnieją pewne specjalne zwroty grzecznościowe oraz zwroty używane jedynie lokalnie. Nie musicie ich wszystkich znać na pamięć ale warto wiedzieć o ich istnieniu.

Ciekawostką jest zwrot Pak Haji lub Bu Haji [czytaj: Hadzi]. Jest to honorowy tytuł dla osoby, która odbyła przynajmniej raz w swoim życiu pielgrzymkę do Mekki. Słowo to pochodzi od arabskiego “hadż” czyli pielgrzymka.

Do indonezyjskiej kobiety chińskiego pochodzenia można zwracać się per Cici, natomiast do Indonezyjczyka chińskiego pochodzenia – Koko.

Tuan – Pan oraz Nyonya/Nona – Pani. Wyrażenia, których dziś praktycznie się nie używa, można je spotkać jedynie w literaturze indonezyjskiej oraz filmach. Wyrażenia te powstały w czasach kolonialnych, gdy ktoś miał dużo ziemi, zatrudniał dziesiątki czy setki ludzi i był takim lokalnym “panem na włościach” to tytułował się jako Tuan lub Nona.

Na Bali zamiast Pak/Bu używa się zwrotów Bli lub Mbok, a w Padang na Sumatrze Uni oraz Uda.

Po więcej wpisów na temat Indonezji zapraszam na mój blog
  • 1
Na Sundzie (zachodnia Jawa) spotkałem jeszcze "neng". Jest to zwrot do młodych dziewczyn. Mieszkałem głównie na Sulawesi i moja obserwacja jest taka, że nie należy mówić do obcych "ibu". Ibu zarezerwowane tylko dla matki i bardzo bliskich przyjaciół. Do obcych babć już bardziej można było zwracać się per babcia "nenek"